अतिवृष्टी,दुष्काळ किंवा इतर नैसर्गिक आपत्तींमुळे शेतकऱ्यांना झालेल्या नुकसानभरपाईची रक्कम अनेक वेळा त्यांच्या खात्यात जमा होत नाही. अशा परिस्थितीत नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय शोधणे गरजेचे ठरते. यामागील मुख्य कारणे म्हणजे आधार-बँक लिंकिंग अपूर्ण असणे, ई-केवायसी पूर्ण न होणे, शेतकरी आयडी मधील माहितीत तफावत असणे किंवा तांत्रिक अडचणी यांचा समावेश होतो. सरकारने सप्टेंबर २०२५ च्या अतिवृष्टी अनुदानासाठी शेतकऱ्यांना ई-केवायसी पूर्ण करण्याचे आवाहन केले आहे, कारण ती अपूर्ण असल्यास अनुदान थेट पेमेंट नाकारले जाते. अशा प्रकारे, नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय योजनांमध्ये कोणत्या तांत्रिक बाबींवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे याबाबत सविस्तर माहिती आपण या लेखात पाहणार आहोत.
पेमेंट नाकारल्यास करावयाचे उपाय
पेमेंट नाकारले जाणे हे नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय शोधण्याचे प्रमुख कारण आहे. जेव्हा आधार सीडिंग किंवा ई-केवायसी पूर्ण नसते, तेव्हा पेमेंट मंजूर होत नाही. अशा परिस्थितीत शेतकऱ्यांनी जवळच्या बँकेत संपर्क साधून आधार सीडिंग आणि आधार मॅपिंग पूर्ण करून घ्यावे. त्यानंतर पीएम-किसान पोर्टल किंवा सीएससी केंद्रावर ई-केवायसी पुन्हा अपडेट करावी. बँकेतील मॅपिंग मागे पडू शकते, म्हणून एनपीसीआय मॅपिंग सक्रिय आहे की नाही हे बँकेकडून तपासून घेणे गरजेचे आहे. हे सर्व उपाय नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय योजनेचा भाग म्हणून अत्यंत महत्त्वाचे आहेत.
नावातील तफावत दूर करणे
आधार कार्ड आणि शेतकरी आयडी (७/१२ नोंद, पीएम-किसान नोंदणी) यामधील नावात फरक असल्यास नुकसानभरपाई खात्यात जमा होत नाही. ही समस्या सोडवणे हा नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय शोधण्याचा महत्त्वाचा भाग आहे. नाव चुकीचे असल्यास आधार कार्ड किंवा शेतकरी नोंदणी पोर्टलवरचे नाव अपडेट करावे. ७/१२ आणि गाव नमुना-८A वरील नाव आधारशी जुळले पाहिजे. यासाठी तलाठी कार्यालयात दुरुस्ती अर्ज द्यावा. पीएम किसान पोर्टलवरील नोंदणी “अपडेट फार्मर डिटेल्स” मध्ये सुधारता येते. अशा प्रकारे नावातील तफावत दूर केल्यास नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय यशस्वी होण्याची शक्यता वाढते.
पेमेंट मंजूर झाल्यावर रक्कम न मिळणे
काही वेळा पेमेंट सरकारकडून पाठवले जाते, पण तांत्रिक कारणांमुळे ते शेतकऱ्याच्या खात्यात जमा होत नाही. ही समस्या सोडवण्यासाठी नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय अंमलात आणणे गरजेचे आहे. सर्वप्रथम बँक पासबुक एंट्री तपासावी. पेमेंट एफटीओ (फंड ट्रान्सफर ऑर्डर) मंजूर झाल्यास, बँक शाखेत जाऊन बॅलन्स रिटर्न्ड/रिव्हर्स झालाय का ते तपासावे. खाते जुने आहे किंवा निष्क्रीय असेल तर, ते पुन्हा सक्रिय करण्यासाठी बँकेत अर्ज करावा. कधी कधी खाते बदलल्यावर जुने खाते प्रणालीत राहते, म्हणून पीएम-किसान/शेतकरी आयडी वर नवीन खाते अपडेट करावे. हे सर्व नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय अवलंबल्यास रक्कम मिळण्याची शक्यता वाढते.
ई-केवायसी पूर्ण करण्याचे महत्त्व
ई-केवायसी पूर्ण न केल्यास सरकार पेमेंट प्रक्रिया करत नाही, म्हणूनच नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय म्हणून ई-केवायसी पूर्ण करणे अत्यावश्यक आहे. पीएम-किसान किंवा शेतकरी नोंदणी पोर्टल वर मोबाईल नंबर आधारशी लिंक असल्यास ओटीपी आधारित ई-केवायसी त्वरित करता येते. मोबाईल लिंक नसल्यास सीएससी केंद्रात बायोमेट्रिक ई-केवायसी करून घ्यावी. ई-केवायसी पूर्ण झाल्यानंतर पेमेंट पुढील सायकलमध्ये प्रक्रिया होते. अशाप्रकारे, नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय ई-केवायसी पूर्ण करण्यावर भर देतात.
नुकसानभरपाई चेक करण्यासाठी आवश्यक असलेला व्हिके नंबर (VK Number)काय असतो? जाणून घ्या सविस्तर माहिती
आवश्यक कागदपत्रे आणि नोंदणी प्रक्रिया
नुकसानभरपाई मिळविण्यासाठी शेतकऱ्यांकडे आधार कार्ड, बँक पासबुक (पहिले पान), ७/१२ व ८A उतारा, पीक पेरणीचा दाखला, नुकसानाचा पंचनामा, मोबाईल नंबर लिंक असलेला, पीएम-किसान नोंदणी तपशील, आधार-बँक सीडिंग स्लिप, शेतकरी आयडी/पिक नोंदणी प्रमाणपत्र आणि ई-केवायसी पूर्ण झाल्याचा पुरावा असावा. ही कागदपत्रे पूर्ण केल्यास नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय यशस्वी होण्यास मदत होते. नुकसान नोंदणी प्रक्रियेत नैसर्गिक आपत्ती झाल्यावर ४८-७२ तासांत स्थानिक महसूल अधिकारी पंचनामा करतात आणि नोंदणी आपोआप आपत्ती पोर्टलवर होते. त्यानंतर तलाठी/कृषी सहाय्यक शेताची पाहणी करून नुकसानाचे प्रमाण नोंदवतात. नुकसान टक्केवारीनुसार जिल्हा आपत्ती व्यवस्थापन समितीकडून मंजुरी मिळते आणि शेवटी बँक खात्यात थेट डीबीटी द्वारे रक्कम जमा केली जाते.
शेतकऱ्यांसाठी अतिरिक्त सूचना आणि तपासणी प्रक्रिया
शेतकऱ्यांनी आधार-बँक लिंकिंग (एनपीसीआय मॅपिंग) वार्षिक तपासली पाहिजे, शेतकरी पिक नोंदणी वेळेवर केली पाहिजे, पीएम-किसान वर रेकॉर्ड्स अपडेट ठेवले पाहिजेत, मोबाईल नंबर आधारशी लिंक केला पाहिजे आणि ई-केवायसी वेळेवर केली पाहिजे. तलाठी कार्यालयातून ७/१२ मधील नाव, सर्वे नंबर आणि मालकी नोंद तपासली पाहिजे. ही काळजी घेतल्यास नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय शोधण्याची गरज भविष्यात राहणार नाही. नुकसानभरपाईची स्थिती तपासण्यासाठी महाराष्ट्रात बहुतेक जिल्ह्यांनी ऑनलाइन पोर्टल उपलब्ध केला आहे. “फार्मर कंपेन्सेशन स्टेटस” किंवा “डीबीटी पेमेंट स्टेटस” गूगलवर जिल्हा नावासह शोधले जाऊ शकते. तसेच सीएससी केंद्रातही ही माहिती मिळू शकते.
निष्कर्ष
नुकसानभरपाई न मिळण्यामागे तांत्रिक आणि दस्तावेज संबंधित गोंधळ हे मोठे कारण आहे. वर नमूद केलेल्या सर्व चरणांचे अनुसरण केल्यास नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय यशस्वी होण्याची शक्यता लक्षणीयरीत्या वाढते. सरकारची पेमेंट प्रणाली पूर्णपणे आधार-बँक सीडिंग आणि ई-केवायसी वर अवलंबून असल्याने, ही पावले तातडीने पूर्ण करणे अत्यावश्यक आहे. शेतकऱ्यांनी वरील सर्व सूचनांनुसार कार्यवाही केल्यास नुकसानभरपाई नक्कीच त्यांच्या खात्यात जमा होईल. अशाप्रकारे, नुकसानभरपाई जमा न झालेल्या शेतकऱ्यांसाठी उपाय साधारणतः तांत्रिक बाबींवर लक्ष केंद्रित करतात आणि योग्य मार्गदर्शनासह ते सहज सोडवता येतात.