मराठवाड्याच्या शेतजमिनीतून सोयाबीनचे सोने उपजवण्याचे स्वप्न पाहणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी (एमपीकेव्ही) हे एक अव्वल संशोधन केंद्र आहे. विद्यापीठाने खरीप हंगामासाठी अनेक उच्चप्रतीचे सोयाबीन वाण विकसित केले आहेत, ज्यामुळे प्रदेशातील उत्पादनात लक्षणीय वाढ झाली आहे. यापैकी पाच विशेषतः लोकप्रिय **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** शेतकऱ्यांच्या आवडीचे बनले आहेत. या वाणांची कालावधी, बियाणे प्रमाण, उत्पादनक्षमता आणि वैशिष्ट्ये जाणून घेऊया.
एमएयूएस-७२५: कोरडवाहू भागातील स्थिर उत्पादनाचा आधार
९० ते ९५ दिवसांच्या अतिशय जलद पिकावधीमुळे एमएयूएस-७२५ हा **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** कोरडवाहू आणि कमी पावसाच्या भागातील शेतकऱ्यांसाठी आदर्श आहे. प्रति एकर फक्त २६ किलो बियाणे लागून सरासरी १० ते १२.६ क्विंटल उत्पादन देणारा हा वाण कार्यक्षमतेचे प्रतीक आहे. या वाणाची ओळख निमपसऱ्या आणि चिरक्या पानांनी होते. यात शेंगांचे प्रमाण जास्त असून, २०-२५% शेंगा चार दाण्याच्या असतात, ज्यामुळे एकूण उत्पादनात भर पडते. कीड आणि रोगांना मध्यम प्रतिकारक असलेला हा कोरडवाहूसाठी विशेष उपयुक्त असे उत्पादन देणारे **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** आहे.
एमएयूएस-७१: उशिरा पेरणीसाठी आणि आंतरपीकासाठी परफेक्ट
९३ ते ९६ दिवसांच्या मध्यम कालावधीचा एमएयूएस-७१ हा आणखी एक उपयुक्त **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** आहे. हे देखील प्रति एकर २६ किलो बियाणे वापरून ११.२ ते १२.० क्विंटल इतके स्थिर उत्पादन देते. याची फुले जांभळी रंगाची असून दाणा टपोरा आकाराचा असतो. या वाणाचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे पिकाची शारीरिक पक्वता झाल्यानंतरही तो पिकावर सुमारे १०-१२ दिवस उभा राहू शकतो, शेंगा फुटत नाहीत. हे गुणधर्म उशिरा पेरणी आणि आंतरपीक पद्धतीसाठी (इतर पिकासोबत लागवड) हे **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** अत्यंत योग्य बनवतात, कारण कापणीची वेळ मोठ्या प्रमाणावर लवचिक होते.
एमएयूएएस-१५८: खोडमाशी सहनशीलतेसह विश्वासार्हता
९५ ते ९८ दिवसांच्या कालावधीसह एमएयूएएस-१५८ हा वाण देखील **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** म्हणून ओळखला जातो. एमएयूएस-७१ प्रमाणेच याची फुले जांभळी असून दाणा टपोरा असतो. सरासरी १०.५ ते १२.५ क्विंटल उत्पादन देणारा हा वाण (२६ किलो बियाणे/एकर) देखील शारीरिक पक्वतेनंतर १०-१२ दिवस शेंगा फुटण्याशिवाय उभा राहू शकतो, ज्यामुळे तो आंतरपीक पद्धतीसाठी उत्तम आहे. या वाणाचे विशेष वैशिष्ट्य म्हणजे तो खोडमाशी (स्टेम फ्लाय) या प्रमुख किडीसाठी सहनशील आहे. हे गुणधर्म विविध शेती परिस्थितीत सुरक्षित उत्पादनाची हमी देणारे हे **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** बनवतात.
एमएयूएएस-६१२: सर्वोच्च उत्पादन क्षमतेचा धनी
उत्पादनाच्या बाबतीत एमएयूएएस-६१२ हे **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** अव्वल स्थानावर आहे. ९५ ते १०० दिवसांचा कालावधी घेणारा हा वाण प्रचंड उत्पादन क्षमता दर्शवितो – प्रति एकर सरासरी १३.० ते १४.५ क्विंटल (२६ किलो बियाणे/एकर). केवळ उच्च उत्पादनच नाही तर हे **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** अनेक प्रमुख आजार आणि किडींना सहन करण्याची क्षमता देखील दाखवते. हा वाण चक्रीभुंगा (गर्डल बीटल), खोडमाशी (स्टेम फ्लाय) आणि शेंगा पोखरणाऱ्या अळ्या (पॉड बोरर) या किडींबरोबरच अल्टरनेरीया पानावरील ठिपके (लिफ स्पॉट) आणि शेंगा करपा (पॉड ब्लाइट) या रोगांनाही तुलनेने चांगला प्रतिकार करतो. हे सर्व गुणधर्म त्याला उच्च आणि सुरक्षित उत्पादनाचा विश्वासू भागीदार बनवतात.
एमएयूएएस-१६२: यंत्रीकृत शेतीसाठी आदर्श
सुमारे १०० ते १०३ दिवसांच्या कालावधीसह एमएयूएएस-१६२ हा थोडा उशिरा पिकणारा वाण आहे. हे देखील **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** म्हणून शेतकऱ्यांमध्ये लोकप्रिय आहे. प्रति एकर २६ किलो बियाणे वापरून सरासरी ११.२ ते १२.० क्विंटल उत्पादन देणारा हा वाण आधुनिक शेतीसाठी अतिशय उपयुक्त ठरतो. याची सर्वात महत्त्वाची वैशिष्ट्ये म्हणजे शारीरिक पक्वतेनंतरही शेंगा १०-१२ दिवस फुटत नाहीत आणि खोडाची रचना अशी आहे की यंत्राद्वारे कापणी (कंबाइन हार्वेस्टिंग) सहज शक्य होते. हे गुणधर्म हे **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** विशेषतः मोठ्या शेतजमिनीवर किंवा जेथे श्रमिक उपलब्धता कमी आहे अशा ठिकाणी यंत्रीकृत कापणीसाठी परिपूर्ण बनवतात, कापणीचे नुकसान कमी करतात.
निवड आणि भविष्य: योग्य वाणाचे महत्त्व
वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण यशस्वी सोयाबीन लागवडीचा पाया आहेत. या पाचही लोकप्रिय वाणांनी (MAUS-725, MAUS-71, MAUAS-158, MAUAS-612, MAUAS-162) विविध शेती परिस्थिती आणि गरजा पूर्ण करण्याची क्षमता दर्शविली आहे. कोरडवाहू भागात एमएयूएस-७२५, उशिरा पेरणी किंवा आंतरपीकासाठी एमएयूएस-७१ किंवा एमएयूएएस-१५८, जास्तीत जास्त उत्पादनासाठी एमएयूएएस-६१२ आणि यंत्रीकृत कापणीसाठी एमएयूएएस-१६२ अशी निवड शेतकऱ्यांना त्यांच्या विशिष्ट परिस्थितीनुसार करता येते. प्रत्येक वाणाची पिकावधी, बियाणे प्रमाण (सर्वसाधारणपणे २६ किलो/एकर), सरासरी उत्पादन आणि विशिष्ट सहनशीलता या घटकांचा विचार करून योग्य **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** निवडणे हे उत्पादन वाढवण्याची आणि जोखीम कमी करण्याची गुरुकिल्ली आहे. विद्यापीठाचे संशोधन सातत्याने नवीन आव्हानांना तोंड देणारे आणि उत्पादनक्षमता वाढवणारे नवीन वाण विकसित करत असल्याने, मराठवाड्याच्या शेतकऱ्यांच्या भविष्यातील यशासाठी **मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे सोयाबीन वाण** महत्त्वाचे साधन बनून राहतील.