यवतमाळ जिल्ह्याच्या शेतीसाठी पाण्याचा अविरत पुरवठा सुनिश्चित करणारे इसापूर धरण हे उर्ध्व पेनगंगा प्रकल्पाचे हृदयस्थान आहे. हे धरण केवळ पिण्याच्या पाण्याचा साठा नसून विस्तृत शेतीक्षेत्राला सिंचनाची सोय उपलब्ध करून देणारे एक महत्त्वाचे साधन आहे. या धरणामुळे इसापूर डावा कालवा व इसापूर उजवा कालवा यांच्याद्वारे हजारो हेक्टर जमीन सिंचित होते. या संदर्भात, प्रत्येक वर्षी जाहीर होणारे इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक हे शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे असते. रब्बी हंगामासाठी जाहीर झालेले हे तीन फेऱ्यांचे इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक शेतकरी समुदायाच्या योजना आखण्यासाठी आधारस्तंभ ठरते.
रब्बी हंगाम २०२५-२६ साठी पाणीपाळ्यांचे नियोजन
उर्ध्व पेनगंगा प्रकल्पाच्या अधिकाऱ्यांनी सन २०२५-२६ च्या रब्बी हंगामासाठी तीन पाणीपाळ्या देण्याचा महत्त्वाचा निर्णय घेतला आहे. हा निर्णय लाभक्षेत्रातील बिगर सिंचन आरक्षण व इतर खर्च विचारात घेऊन जाहीर करण्यात आला आहे. पारंपरिक पद्धतीप्रमाणेच, प्रत्येक पाणीपाळी ही काळजीपूर्वक नियोजित केलेल्या कालावधीत सोडण्यात येणार आहे. या हंगामातील पाणीपुरवठा व्यवस्थित व्हावा यासाठी इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक अगोदरच जाहीर केले जाते, जेणेकरून शेतकरी आपले पिक निवड आणि लागवडीचे काम योजनाबद्धरीत्या करू शकतील. सर्व लाभधारकांना हे लक्षात घ्यावे लागेल की, प्रस्तावित इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक हे पाऊस, कालवा दुरुस्ती सारख्या अपरिहार्य घटनांमुळे बदलू शकते.
पाणीपाळ्यांची प्रस्तावित तारखा व कालावधी
२०२५-२६ च्या रब्बी हंगामासाठी पाणी सोडण्याच्या प्रस्तावित तारखा स्पष्ट करण्यात आल्या आहेत. त्यानुसार, पाणीपाळी क्रमांक एक ही १५ डिसेंबर २०२५ रोजी सुरू होणार आहे. दुसरी पाणीपाळी ८ जानेवारी २०२६ रोजी सुरू होऊन शेतकऱ्यांना पिकांच्या वाढीच्या क्रांतिकारक टप्प्यात पाणी उपलब्ध करून देईल. तर तिसरी व अंतिम पाणीपाळी ५ फेब्रुवारी २०२६ रोजी सोडण्यात येणार आहे. हे संपूर्ण इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक धरणाच्या कार्यकारी अभियंत्यांनी लक्षपूर्वक तयार केलेले आहे. शेतकऱ्यांनी आपापल्या पिकांच्या गरजेनुसार या नियोजित इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक चा पाठपुरावा करणे गरजेचे आहे.
वैनगंगा नळगंगा नदीजोड प्रकल्पाचा लाभ मिळणारे तालुके आणि जिल्हे जाणून घ्या
पाणी मागणी अर्ज प्रक्रिया: शेतकऱ्यांसाठी मार्गदर्शक तत्त्वे
पाणी मिळविण्याची इच्छा असलेल्या सर्व लाभधारकांनी निर्धारित नमुन्यातील अर्ज भरून विहित तारखेपूर्वी संबंधित शाखा कार्यालयात सादर करणे अनिवार्य आहे. हा अर्ज भरण्याची प्रक्रिया ही इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक चा एक अविभाज्य भाग आहे. अर्जात पिकांचे क्षेत्र किमान २० आर (०.२ हेक्टर) च्या पटीत नमूद करावे लागेल. हे लक्षात घ्यावे की, केवळ अर्ज दाखल केल्याने पाणी मिळण्याची हमी मिळत नाही, तर प्रत्यक्ष पाणीपुरवठा कालवा संचलन कार्यक्रमानुसारच केला जाईल. म्हणूनच, इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक शी एकरूप होऊनच पाणी मागणी अर्ज सादर करावा.
पाणीपुरवठा व्यवस्थेचे नियम आणि बंधने
इसापूर धरणाचे कार्यालय अनेक महत्त्वाच्या नियमांची अंमलबजावणी करते, ज्याचे शेतकऱ्यांनी काटेकोरपणे पालन करावे. पाणीपुरवठा करताना तांत्रिक अडचणी, कालवा फुटी किंवा इतर अपरिहार्य कारणांमुळे व्यत्यय आल्यास, कार्यालय कोणत्याही नुकसानभरपाईसाठी जबाबदार राहणार नाही. शिवाय, लाभधारकांना दिवसा आणि रात्री दोन्ही वेळा पाणी घेणे बंधनकारक आहे. रात्रीच्या वेळी पाणी न घेतल्यास ते वाया जाऊ शकते आणि त्यामुळे ठराविक मुदतीत पाणी न मिळाल्यास कार्यालय जबाबदार धरले जाणार नाही. हे सर्व नियम इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक च्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी आवश्यक आहेत. अंतिम किंवा उडाप्याच्या भागात पाणी पोहोचवणे हे देखील कार्यालयास बंधनकारक नसल्याने, योग्य वेळेवर पाणी मागणी करणे आणि इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक नुसार कार्यवाही करणे गरजेचे आहे.
पाणीपट्टी, देखभाल आणि अनियमिततेविरुद्ध कारवाई
शासनाने निर्धारित केलेल्या प्रचलित दरांनुसार पाणीपट्टी आकारली जाणार आहे. पाणीपट्टी भरणे हे लाभधारकांचे कर्तव्य आहे. त्याचबरोबर, शेतचारी (फील्ड चॅनेल) स्वच्छ आणि दुरुस्त ठेवण्याची जबाबदारी देखील संबंधित शेतकऱ्यांचीच आहे. पाणीपाळी सुरू असताना कोणत्याही प्रकारची अनियमितता, जसे की विनापरवानगी विद्युत मोटार किंवा ट्रॅक्टरचा वापर करून पाणी उपसणे, किंवा गेट जबरदस्तीने उघडणे, यासाठी दंडात्मक कारवाईची तरतूद आहे. अशा कृतींवर कडक नियंत्रण ठेवण्यात येणार असल्याने, शेतकऱ्यांनी इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक मध्ये दिलेल्या मार्गदर्शनांचे पालन करणे हेच शहाणपणाचे ठरते. केवळ योग्य पद्धतीने पाळले जाणारे इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक च यशस्वी अंमलबजावणीनेच सर्व लाभधारकांना न्याय्य पाणीवाटप शक्य होईल.
पाणी वापर संस्थांची भूमिका आणि समन्वय
काही लाभक्षेत्र पाणी वापर संस्थांना (वॉटर यूजर असोसिएशन) हस्तांतरित करण्यात आलेली आहेत. अशा क्षेत्रांमधील शेतकऱ्यांसाठी पाणी मागणी, फी वसूली आणि सिंचन नियंत्रणाची जबाबदारी संबंधित पाणी वापर संस्थेवर आहे. उर्ध्व पेनगंगा प्रकल्प विभाग क्र.१ चे कार्यकारी अभियंते यांनी हे स्पष्ट केले आहे की, जर या संस्थांनी ही कामे योग्य रीतीने पार पाडली नाहीत, तर त्या क्षेत्रास पाणीपुरवठा केला जाणार नाही. म्हणून, या संस्थांनी मुख्य इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक शी समन्वय साधून आपली अंतर्गत वेळापत्रके तयार करावीत. सहकार्याने काम केल्यासच इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक चा पूर्ण फायदा शेतकऱ्यांना मिळू शकेल.
शेतकऱ्यांसाठी उपयुक्त सूचना आणि भविष्यातील दृष्टीकोन
शेतकरी बांधवांनी या वर्षीचे इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक काळजीपूर्वक वाचावे आणि त्यानुसार आपल्या शेतीचे नियोजन करावे. पाणी मागणी अर्ज वेळेवर सादर करणे, पाणीपट्टी भरणे, शेतचाऱ्याची देखभाल करणे आणि रात्रीही पाणी घेण्यासाठी तयार राहणे या गोष्टी अत्यावश्यक आहेत. अपेक्षित तारखांमध्ये बदल होऊ शकतो हे लक्षात ठेवून, अधिकृत सूचनांकडे सतत लक्ष द्यावे. उर्ध्व पेनगंगा प्रकल्पाचे हे इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक हे एक साधन आहे ज्याद्वारे पाण्याच्या समस्येचे व्यवस्थापन करून उत्पादनक्षमता वाढवता येते. शाश्वत सिंचनासाठी प्राधान्यक्रमाने ठेवलेले हे इसापूर धरण पाणीपाळ्या वेळापत्रक यशस्वी रब्बी हंगामासाठी पाया ठरेल.