ग्रामिण भागात आर्थिक उन्नतीचा सर्वांत प्रभावी मार्ग म्हणून ‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’ने एक नवा अध्याय लिहिला आहे. या योजनेतून रोजगार आणि उत्पन्नाच्या दोन्ही बाजूंना धार आलात, तर शेतकऱ्यांच्या जीवनात आत्मनिर्भरतेची उमेद निर्माण झाली. ‘फळबाग आणि फुलशेती लागवड योजना’ अंतर्गत राज्य शासनाने प्रथमच शेतकऱ्यांना फक्त रोजगार दिले नाही, तर त्यांच्या मूळ उत्पन्नातही सातत्यपूर्ण वाढ करण्याचा प्रण सोडला. या पहिल्या परिच्छेदातच स्पष्ट होते की, महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजनेचा व्यापक दृष्टिकोन अवलंबून, ग्रामिण भागात विकासाच्या नवीन धाग्यांची विणकाम करण्यात येत आहे.
योजनेचा आगमन आणि धोरण
सन २०२४-२५ मध्ये ‘फळबाग आणि फुलशेती लागवड योजना’ने नाशिक विभागात इतिहास रचला. विभागीय कृषि सहसंचालक श्री सुभाष काटकर यांच्या मार्गदर्शनाने या योजना अंतर्गत ९६२१ शेतकऱ्यांना कल्याणकारी लाभमान मिळाले. ‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’ नवे संकल्प घेऊन अंमलात आणली होती, जिथे अनुदानाच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांना तीन वर्षांसाठी १००% सहाय्य मिळत आहे. या धोरणामुळे शेतकरी केवळ एकदाच नव्हे तर सलग तीन वर्षे आर्थिक दृष्ट्या समृद्धीचा अनुभव घेऊ शकतात.
२०२४-२५ मधील कार्यप्राप्ती
नाशिक विभागात सन २०२४-२५ मध्ये ‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’ अंतर्गत ८५९४.८९ हेक्टर क्षेत्रावर विविध फळबागी लागवड करण्यात आली. या प्रकल्पात आंबा, संत्रा, नारळ, ड्रगनफ्रुट, अद्ययावत तंत्रज्ञान वापरून अंगडी घेतली गेली. ‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’मुळे शेतकऱ्यांना अधिक उत्पन्न मिळाले, ज्यामुळे त्यांच्या कुटुंबांचे आयुष्यमान उंचावले. या यशोगाथेत शेतकऱ्यांच्या चेहऱ्यावरील समाधान हेच खरी कमाई ठरले.
नवीन वर्षाचे ध्येय आणि उद्दिष्टे
आगामी सन २०२५-२६ मध्ये ‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’ अंतर्गत आणखी ८००० हेक्टर क्षेत्रावर लागवड करण्याचे नियोजन करण्यात आले आहे. यासाठी फळबागी क्षेत्र विस्तार, तंत्रज्ञानाचा समावेश आणि नव्याने विकसित प्रजातीनुसार जागरूकता मोहिम राबवण्याची आखणी केली गेली आहे. ‘फळबाग आणि फुलशेती लागवड योजना’च्या यशस्वी अंमलबजावणीमुळे शेतकरी समाजात आत्मविश्वास वाढला असून, बळकट आर्थिक स्थितीचे दारे खुली होत आहेत.
लाभार्थी पात्रता आणि अटी
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी अनुसुचित जाती, जमाती, भटक्या जमाती तसेच दारिद्ररेषेखालील शेतकरी, स्त्री कुटुंब प्रमुख, दिव्यांग कुटुंब प्रमुख, भू-सुधार योजनेचे लाभार्थी आणि कृषि कर्ज माफी योजनेअंतर्गत अल्प भूधारक व सीमांत शेतकरी या सर्व वर्गांतील पात्र शेतकरी २ हेक्टर मर्यादेपर्यंत लाभ घेऊ शकतात. ‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’ अंतर्गत जॉबकार्ड धारकांना विशेष प्राधान्य आहे. इच्छुक लाभार्थींच्या नावावर जमीन असणे आवश्यक असून, योजनात्मक दृष्टिकोनातून प्रत्येक पात्र शेतकऱ्याला सुवर्ण संधी उपलब्ध करून दिली जाते.
लागवडीची विविधता
‘फळबाग आणि फुलशेती लागवड योजना’ अंतर्गत आंबा, काजू, पेरू, संत्रा, डाळिंब, आवळा, सिताफळ इत्यादी विविध फळपिकांसोबतच औषधी वनस्पती, मसालापिके, रबर, महोगणी, साग, करंज, शेवगा ही पर्यायी लागवडी करता येतात. सन २०२०-२१ पासून फुलपिकांमध्ये निशिगंध, मोगरा, गुलाब, सोनचाफा यांचा समावेश झाला असून येथे देखील ‘फळबाग आणि फुलशेती लागवड योजना’ अंतर्गत एकाच वर्षात १००% अनुदान दिले जाते. विविधता वाढल्याने शेतकऱ्यांच्या उत्पन्न स्रोतांमध्ये वाढ होते व बाजारात त्यांच्या उत्पादनांची मागणी दृढ होते.
कामांची अंमलबजावणी आणि नोंदणी प्रक्रिया
‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’मध्ये लागवडपूर्व मशागत, खड्डे खोदणे, सिंचन, झाडांचे संरक्षण आणि औषध फवारणी यासाठी नरेगा अंतर्गत कामगार उपलब्ध करून दिले जातात. मजुरीदर प्रति दिवस रु. ३१२ इतका निश्चित असून, शेतकऱ्यांनी लागवडीची नोंद ७/१२ उताऱ्यावर करणे बंधनकारक आहे. हे नियम ‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’ अंतर्गत पारदर्शकता आणि जबाबदारी वाढविण्यासाठी घालून आणले गेले आहेत. १ जून ते ३१ डिसेंबर या कालावधीत लागवड करता येते, परंतु सिंचन उपलब्ध असल्यास वर्षभरातही मनसोक्त लागवडीचा लाभ घेत येतो.
संपर्क आणि मार्गदर्शन
शेतकऱ्यांनी आपापल्या गावातील कृषि सहाय्यक, पर्यवेक्षक, मंडळ कृषि अधिकारी किंवा तालुका कृषि अधिकारी यांच्याशी संपर्क करून ‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’ अंतर्गत लाभ घेण्याचे मार्गदर्शन घ्यावे. विभागीय कृषि सहसंचालक सुभाष काटकर यांनी यासाठी आवाहन केले असून, प्रत्येक शेतकऱ्याला योजनात्मक मदतीचे वचन दिले आहे. या प्रकारे ‘फळबाग व फुलशेती लागवड योजना’ने केवळ आर्थिकच नव्हे तर सामाजिक परिवर्तनाचे दालनही उघडले आहे, ज्यामुळे ग्रामीण भागात समृद्धी आणि शाश्वत विकासाचा मार्ग प्रशस्त होतो.