मराठवाड्याच्या विस्तृत शेतजमिनीवर अलीकडेच कोसळलेल्या महापुरामुळे शेतकरी समुदायावर थैमान झाले आहे. पिकांचा नाश झाला आहे, शेतजमीन धुवून गेली आहे आणि बळीराजा मोठ्या संकटात सापडला आहे. अशा परिस्थितीत ओला दुष्काळ जाहीर करण्याची मागणी सुरू झाली असून, राज्य सरकारकडून मदत देण्यात येत आहे. मात्र, या मदतीसाठी नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक करण्यात आली आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांसमोर नवीन अडचणी निर्माण झाल्या आहेत. ही अट पूर्ण करणे आता अनिवार्य झाले असून नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक असल्याने अनेक शेतकऱ्यांना मदतीच्या योजनांपासून वंचित राहण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे.
ॲग्रिस्टॅक योजना आणि फार्मर आयडीचे बंधनकारक स्वरूप
केंद्र शासनाची ॲग्रिस्टॅक योजना राज्य शासनाच्या कृषी विभागामार्फत राबविण्यात येत आहे. या योजनेतर्गत १५ जुलै २०२५ पासून नैसर्गिक आपत्तीमुळे होणाऱ्या शेतीपिक/शेतजमीनीच्या नुकसानभरपाईसाठी कृषी विभागाच्या ॲग्रिस्टॅक योजनेअंतर्गत मिळालेले शेतकरी ओळखपत्र क्रमांक (फार्मर आयडी) अनिवार्य करण्यात आला आहे. याबाबतचा शासन निर्णय २९ एप्रिल २०२५ रोजी जारी करण्यात आला असल्याने नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक झाली आहे. हा निर्णय शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वपूर्ण बदल घेऊन आला आहे कारण आता पूर्वीप्रमाणे साध्या पंचनाम्यावर भरवसा ठेवून नुकसानभरपाई मिळवणे शक्य होणार नाही, तर नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक असणे आवश्यक ठरले आहे.
कृषी योजनांमध्ये फार्मर आयडीची भूमिका
कृषी विभागाच्या विविध योजनांचा लाभ जलद व परिणामकारकपणे शेतकऱ्यांना मिळण्यासाठी ॲग्रिस्टॅक योजनेअंतर्गत शेतकरी ओळखपत्र क्रमांक बंधनकारक करण्यात आला आहे. शेतीपिक नुकसान मदतीसाठी प्रचलित पध्दतीने पंचनामे करतांना त्यामध्ये एक रकाना शेतकरी ओळखपत्र क्रमांकासाठी ठेवण्यात यावा अशी सूचना आहे. यामुळे नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी असणे गरजेचे बनले आहे. ही प्रक्रिया अधिकृत आणि पारदर्शक बनविण्यासाठी डिजिटल पद्धतीचा अवलंब करण्यात आला आहे आणि म्हणूनच नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक केली गेली आहे.
डिजिटल पद्धतीने नुकसानभरपाईची प्रक्रिया
शेतीपिक नुकसान मदत वाटपाच्या डिजिटल भरणा प्रणालीमध्येही एक रकाना शेतकरी ओळखपत्र क्रमांकासाठी तयार करुन त्यामध्ये शेतकरी ओळखपत्र क्रमांक भरण्यात यावा अशी शासनाची शिफारस आहे. टप्प्याटप्प्याने ई-पंचनामा राज्यात सुरु करतांना पंचनाम्यामध्ये शेतकरी ओळखपत्र क्रमांक असणे बंधनकारक राहील, असंही या शासन निर्णयात नमूद करण्यात आले आहे. या डिजिटलाइझेशनमुळे नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक करणे गरजेचे झाले आहे. ही प्रक्रिया शासनाला भ्रष्टाचारावर नियंत्रण ठेवण्यास आणि योग्य व्यक्तीपर्यंत मदत पोहोचविण्यास मदत करेल, म्हणून नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक केली गेली आहे.
शेतकऱ्यांसमोरच्या आव्हानांवर एक नजर
मराठवाड्यातील शेतकऱ्यांसमोर सध्या दोन्ही बाजूंनी आव्हाने उभी आहेत. एकीकडे नैसर्गिक आपत्तीमुळे झालेले नुकसान आणि दुसरीकडे नवीन नियमांमुळे निर्माण झालेले अडथळे. अनेक शेतकऱ्यांकडे अद्याप फार्मर आयडी नसल्याने ते या योजनांचा लाभ घेऊ शकत नाहीत. नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक झाल्यामुळे तातडीने मदत मिळण्यात अडचणी येत आहेत. शासनाने ही प्रक्रिया सुलभ करण्यासाठी पाऊल उचलले असले तरी, ग्रामीण भागात डिजिटल साक्षरतेचा अभाव आणि तंत्रज्ञानापर्यंत मर्यादित प्रवेश यामुळे नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी अनिवार्य असणे खूपशा शेतकऱ्यांसाठी अडचणीचे ठरत आहे.
फार्मर आयडी मिळविण्यासाठी मार्गदर्शन
शेतकऱ्यांना फार्मर आयडी मिळविण्यासाठी कृषी विभागाकडे संपर्क साधावा लागेल. तालुका कृषी अधिकाऱ्यांच्या कार्यालयात ही प्रक्रिया पूर्ण करता येते. काही ठिकाणी मोबाइल सेवा केंद्रेसुद्धा उपलब्ध आहेत जेथे शेतकरी आपले नोंदणी करू शकतात. नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक झाल्याने शासनाने ही सेवा वेगवान करण्याचे आश्वासन दिले आहे. शेतकऱ्यांनी आपली जमीन दस्तऐवजे, ओळखपत्र आणि इतर आवश्यक कागदपत्रे घेऊन कृषी कार्यालयात संपर्क करावा कारण आता नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक झाली आहे.
भविष्यातील दिशा आणि शक्यता
या नवीन व्यवस्थेमुळे दीर्घकाळात फायदेशीर ठरण्याची शक्यता आहे. डिजिटल पद्धतीमुळे नुकसानभरपाईची प्रक्रिया वेगवान आणि पारदर्शक होईल. शेतकऱ्यांच्या माहितीचे डेटाबेस तयार होण्यामुळे भविष्यातील योजनांचे नियोजन सुलभ होईल. नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक केल्याने शासनाकडे अचूक माहिती असेल आणि योग्य त्या लोकांपर्यंत मदत पोहोचविता येईल. तात्काळ अडचणी असल्या तरी, भविष्यात नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक केल्याने शेतकऱ्यांनाच फायदा होईल असे शासनाचे मत आहे.
निष्कर्ष
मराठवाड्यातील शेतकऱ्यांसाठी सध्या कठीण काळ आहे. नैसर्गिक आपत्तीने त्यांच्या जीवावर बेत घातला असताना, मदतीसाठीच्या नवीन अटी त्यांच्यासाठी अडचणीच्या ठरत आहेत. नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी anivary करण्यात आली आहे, ज्यामुळे अनेक शेतकऱ्यांना तातडीने मदत मिळण्यात अडचण येऊ शकते. मात्र, शासनाने ही प्रक्रिया सोपी आणि सुलभ करण्यासाठी पावले उचलली आहेत. भविष्यात यामुळे प्रशासनाची कार्यक्षमता वाढेल आणि शेतकऱ्यांना योजनांचा लाभ सहजतेने मिळू शकेल. सध्या नुकसानभरपाई मिळण्यासाठी फॉर्मर आयडी बंधनकारक असल्याने शेतकऱ्यांनी लवकरात लवकर आपली फार्मर आयडी मिळविण्यासाठी पावले उचलावीत, जेणेकरून त्यांना योजनांचा पूर्ण लाभ मिळू शकेल.