महाराष्ट्र सरकारने एकल मातांच्या मुलांना शैक्षणिक आणि आर्थिक सहाय्य देण्यासाठी क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले बाल संगोपन योजना लागू केली आहे. पतीचा मृत्यू, घटस्फोट, परित्याग किंवा इतर कारणांमुळे एकटी झालेल्या महिलांच्या मुलांना ही योजना मोठा आधार देते. या बाल संगोपन योजना अंतर्गत मुलांना दरमहा 2,250 रुपयांची शिष्यवृत्ती दिली जाते. राज्यातील हजारो कुटुंबांसाठी ही योजना दिलासादायी ठरली आहे.
योजनेची गरज आणि उद्दिष्ट
एकल महिलांना मुलांचे दैनंदिन खर्च, शिक्षण आणि आहार सांभाळणे कठीण होऊ शकते. त्यामुळे क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले बाल संगोपन योजना अत्यंत महत्त्वाची ठरते. मुलांचे शिक्षण खंडित होऊ नये, त्यांच्या मूलभूत गरजा पूर्ण व्हाव्यात आणि त्यांचे भविष्य सुरक्षित रहावे, या उद्देशाने राज्य सरकारने ही बाल संगोपन योजना लागू केली आहे.
कोण पात्र आहेत?
या बाल संगोपन योजना मध्ये खालील महिलांच्या मुलांना लाभ मिळतो:
विधवा महिला
घटस्फोटित महिला
पतीने सोडून दिलेल्या महिला
पती बेपत्ता असलेल्या महिला
कोरोना काळात पालकांना गमावलेली मुले
विशेष म्हणजे, कोरोना काळात पालक गमावलेल्या मुलांना क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले बाल संगोपन योजना अंतर्गत 8,000 रुपये मासिक सहाय्य देण्यात येते.
शिष्यवृत्तीचे स्वरूप
बाल संगोपन योजना मुलांच्या शिक्षण, आहार आणि दैनंदिन गरजांसाठी आर्थिक मदत पुरवते. दरमहा 2,250 रुपये थेट आईच्या बँक खात्यात जमा होतात. ही रक्कम शैक्षणिक साहित्य, शाळेची फी, प्रवास किंवा इतर आवश्यक खर्चात वापरता येते. क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले बाल संगोपन योजना प्रत्यक्षात आर्थिक दिलासा देणारी योजना आहे.
योजनेचे फायदे
बाल संगोपन योजना मुलांच्या शिक्षणात सातत्य ठेवण्यास मदत करते आणि आईवरील आर्थिक ताण कमी करते. मुलांना पौष्टिक आहार, शैक्षणिक साहित्य आणि आवश्यक सुविधा मिळतात. अनेक कुटुंबांनी या योजनेमुळे मोठा बदल जाणवला असून क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले बाल संगोपन योजना ग्रामीण भागातही मोठ्या प्रमाणावर उपयुक्त ठरत आहे.
अर्जासाठी आवश्यक कागदपत्रे
अर्जदाराने योजनेसाठी पुढील कागदपत्रे सादर करावी:
आधारकार्ड
रहिवासी प्रमाणपत्र
मुलाचा जन्म दाखला
मृत्यू प्रमाणपत्र (लागू असल्यास)
पतीने परित्याग केल्याचा पुरावा किंवा घटस्फोटाचा दाखला
बँक पासबुक
शाळेचे प्रमाणपत्र
राशन कार्ड
ही सर्व कागदपत्रे बाल संगोपन योजना अर्ज करताना आवश्यक आहेत.
कोठे संपर्क साधावा?
अर्जासाठी पुढील विभागांमध्ये संपर्क साधू शकता:
अंगणवाडी केंद्र
ग्रामपंचायत
पंचायत समिती बालविकास प्रकल्प कार्यालय
जिल्हा महिला व बालविकास कार्यालय
अंगणवाडी सेविका बाल संगोपन योजना संदर्भात संपूर्ण मार्गदर्शन करतात.
अर्ज प्रक्रिया
1. जवळच्या अंगणवाडी केंद्रात भेट द्या
2. क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले बाल संगोपन योजना अर्ज फॉर्म घ्या
3. आवश्यक कागदपत्रांसह फॉर्म सादर करा
4. अधिकारी कागदपत्रांची छाननी करतील
5. पात्रता निश्चित झाल्यावर आर्थिक सहाय्य दरमहा खात्यात जमा केले जाते
ही प्रक्रिया पूर्णपणे विनामूल्य आहे.
कोरोना काळातील विशेष मदत
कोरोना काळात पालक गमावलेल्या मुलांना बाल संगोपन योजना अंतर्गत विशेष मदत देण्यात येते. अशा मुलांना दरमहा 8,000 रुपये सहाय्य मिळते. जिल्हाधिकारी कार्यालयाकडून कागदपत्रांची पडताळणी करून मंजुरी दिली जाते.
योजनेचा प्रत्यक्ष परिणाम
बाल संगोपन योजना लागू झाल्यापासून हजारो मुलांचे शिक्षण थांबण्यापासून वाचले आहे. आईवरील आर्थिक ताण कमी झाल्याने मुलांना योग्य संगोपन मिळत आहे. अनेक ग्रामीण-शहरी कुटुंबांमध्ये क्रांतीज्योती सावित्रीबाई फुले बाल संगोपन योजना सकारात्मक बदल घडवून आणत आहे.
निष्कर्ष
बाल संगोपन योजना ही एकल महिलांसाठी आणि त्यांच्या मुलांसाठी अत्यंत महत्त्वाची योजना आहे. मुलांचा सर्वांगीण विकास, शिक्षण आणि सुरक्षित संगोपन हा या योजनेचा मुख्य उद्देश आहे. सरकारने घेतलेला हा उपक्रम समाजातील असुरक्षित घटकांसाठी खरोखरच आधारवड ठरत आहे.
FAQ – वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न
1) ही योजना कोणासाठी आहे?
ही योजना राज्यातील अशा महिलांच्या मुलांसाठी आहे ज्या विधवा आहेत, घटस्फोटित आहेत, पतीने परित्याग केलेल्या आहेत किंवा पती बेपत्ता आहेत. तसेच कोरोना काळात पालक गमावलेल्या मुलांनाही याचा लाभ मिळतो.
2) या योजनेत दरमहा किती आर्थिक मदत मिळते?
पात्र मुलांना दरमहा 2,250 रुपये शिष्यवृत्ती मिळते. कोरोना काळात पालक गमावलेल्या मुलांना दरमहा 8,000 रुपये दिले जातात.
3) अर्ज करण्यासाठी कुठे संपर्क करावा?
अंगणवाडी केंद्र, ग्रामपंचायत, पंचायत समितीतील बालविकास प्रकल्प कार्यालय किंवा जिल्हा महिला व बालविकास कार्यालय येथे संपर्क साधता येतो.
4) अर्ज करताना कोणती कागदपत्रे आवश्यक असतात?
आधारकार्ड, रहिवासी दाखला, मुलाचा जन्म प्रमाणपत्र, बँक पासबुक, विवाहाचा पुरावा, मृत्यू दाखला (लागू असल्यास), घटस्फोटाचा दाखला किंवा परित्यागाचा पुरावा, शाळेचे प्रमाणपत्र अशी कागदपत्रे आवश्यक आहेत.
5) योजनेचा लाभ कसा मिळतो?
अर्जासह सर्व कागदपत्रे जमा केल्यानंतर अधिकारी पडताळणी करतात. पात्रता निश्चित झाल्यावर शिष्यवृत्तीची रक्कम थेट खात्यात जमा केली जाते.
6) अर्ज प्रक्रिया किती दिवसांत पूर्ण होते?
कागदपत्रांची पडताळणी झाल्यानंतर साधारणपणे काही आठवड्यांत अर्जाचा निर्णय दिला जातो. हा कालावधी जिल्ह्यानुसार बदलू शकतो.
7) ही योजना ग्रामीण आणि शहरी दोन्ही भागांसाठी आहे का?
होय. राज्यातील सर्व जिल्ह्यांमध्ये ग्रामीण आणि शहरी भागातील पात्र मुलांना या योजनेचा लाभ मिळू शकतो.
8) एका आईला किती मुलांसाठी अर्ज करता येतो?
पात्रतेच्या अटी पूर्ण झाल्या असतील तर आईला तिच्या सर्व मुलांसाठी अर्ज करता येतो.
9) शिष्यवृत्ती कोणत्या खर्चांसाठी वापरता येते?
शिक्षण, आहार, शैक्षणिक साहित्य, शाळेची फी, प्रवास, कपडे यांसारख्या मुलांच्या दैनंदिन गरजांसाठी ही रक्कम वापरली जाते.
10) अर्ज ऑनलाइन करता येतो का?
सध्या बहुतेक ठिकाणी प्रक्रिया ऑफलाइन आहे. परंतु काही जिल्ह्यांमध्ये स्थानिक प्रशासनाने डिजिटल अर्जाची सुविधा उपलब्ध करून दिलेली असू शकते.
11) ही योजना किती काळ चालते?
मूल 18 वर्षांचे होईपर्यंत किंवा त्याच्या शिक्षणातील मूलभूत टप्पा पूर्ण होईपर्यंत लाभ दिला जातो. विशिष्ट अटी जिल्ह्यानुसार वेगळ्या असू शकतात.
12) या योजनेत पुनर्पडताळणी आवश्यक असते का?
होय. काही प्रकरणांमध्ये कागदपत्रांची वार्षिक पडताळणी केली जाते, जेणेकरून लाभ योग्य लाभार्थ्यांपर्यंत पोहोचतो याची खात्री होऊ शकेल.