ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष: शेतकऱ्यांसाठी संपूर्ण मार्गदर्शन

ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष आणि अटी या विषयावर सविस्तर माहिती देणारा हा लेख असून शेतकरी बांधवांना ड्रोनच्या वापराविषयी शासनाचे नियम सोप्या भाषेत समजावून सांगण्याचा या लेखाच्या माध्यमातून आमचा उद्देश आहे.

शेतकरी बंधुंनो दिवसेंदिवस शेतीत आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर वाढत चालला आहे, आणि त्यात ड्रोन तंत्रज्ञान शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत फायदेशीर ठरत आहे. कीटकनाशकांची फवारणी, जमिनीचे सर्वेक्षण, पिकांचे आरोग्य तपासणे आणि सिंचन व्यवस्थापन यासाठी ड्रोन मोठ्या प्रमाणात वापरले जात आहेत. पारंपरिक पद्धतींना तुलनेत ड्रोनमुळे वेळ आणि श्रम वाचतात, उत्पादन क्षमता वाढते आणि शेती अधिक कार्यक्षम होते.

मात्र, ड्रोन वापरण्यासाठी काही कायदेशीर बंधने आहेत. भारतात ड्रोन उडवण्यासाठी सरकारने ठराविक नियम आणि अटी घालून दिल्या आहेत. शेतकऱ्यांनी ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष समजून घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. या लेखात आपण ड्रोनच्या कायदेशीर परवानगी प्रक्रियेबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.

ड्रोन म्हणजे काय आणि त्याचा शेतीतील उपयोग

ड्रोन हे मानवरहित हवाई वाहन (Unmanned Aerial Vehicle – UAV) आहे, जे रिमोट कंट्रोल किंवा ऑटोमॅटिक सिस्टमद्वारे उडवले जाते. शेतीसाठी ड्रोनचे विविध उपयोग आहेत:

• कीटकनाशक आणि खते फवारणी – पारंपरिक फवारणीपेक्षा जलद आणि प्रभावी.
• पिकांचे निरीक्षण आणि आरोग्य तपासणी – खराब झालेली किंवा आजारी पिके पटकन ओळखता येतात.
• जमिनीचे मॅपिंग आणि सर्वेक्षण – कोणत्या भागात सुधारणा आवश्यक आहे हे समजते.
• पाणी व्यवस्थापन आणि सिंचन नियोजन – कोरड्या भागांची माहिती मिळते आणि योग्य नियोजन करता येते.

ड्रोनच्या या फायद्यांमुळे ते शेतीसाठी अत्यंत महत्त्वाचे साधन ठरत आहे. मात्र, ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष पूर्ण करणे गरजेचे आहे.

ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष: महत्त्वाचे नियम आणि अटी

1. डीजीसीए कडून नोंदणी आवश्यक

भारतामध्ये ड्रोन उडवण्यासाठी नागरी विमान वाहतूक महासंचालनालय (DGCA – Directorate General of Civil Aviation) कडून परवानगी घ्यावी लागते. डिजीटल स्काय प्लॅटफॉर्म वर जाऊन ड्रोनचे नोंदणी करणे बंधनकारक आहे.

2. ड्रोनचे प्रकार आणि परवानगी आवश्यकता

ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष माहीत करण्याआधी जाणुन घ्या की ड्रोनचे वेगवेगळे प्रकार असून, त्यानुसार त्यासाठी वेगवेगळी परवानगी आवश्यक आहे:

• नॅनो ड्रोन (250 ग्रॅमपेक्षा कमी) – परवानगीची आवश्यकता नाही.
• मायक्रो ड्रोन (250 ग्रॅम – 2 किलोपर्यंत) – नियंत्रित हवाई क्षेत्रात परवानगी आवश्यक.
• स्मॉल, मीडियम आणि लार्ज ड्रोन (2 किलोपेक्षा जड) – DGCA कडून विशेष परवानगी घ्यावी लागते.

3. उड्डाण क्षेत्र आणि बंदी असलेल्या भागांची माहिती

ड्रोनसाठी तीन प्रकारचे हवाई क्षेत्र निश्चित करण्यात आले आहे:

• ग्रीन झोन – येथे परवानगीशिवाय ड्रोन उडवता येते.
• अॅंबर झोन – येथे ड्रोन उडवण्यासाठी आधी परवानगी घ्यावी लागते.
• रेड झोन – येथे ड्रोन उडवण्यास सक्त मनाई आहे (संवेदनशील ठिकाणे, सैन्य तळ इ.).

4. ड्रोन उडविण्यासाठी पायलट परवानगी (UIN आणि UAOP)

• UIN (Unmanned Aircraft Operator Permit) – ड्रोन वापरणाऱ्या व्यक्तीसाठी आवश्यक परवाना.
• UAOP (Unmanned Aircraft Operator Permit) – व्यावसायिक उद्देशांसाठी ड्रोन उडवणाऱ्या कंपन्यांसाठी.

5. उड्डाण मर्यादा आणि सुरक्षितता नियम

• ड्रोन 400 फूटांपेक्षा उंच उडवता येणार नाही.
• ड्रोन उडवण्याआधी वातावरणाची स्थिती तपासा.
• रात्री ड्रोन उडवण्यास बंदी आहे, केवळ दिवसा उडवता येते.
• ड्रोन लोकवस्तीच्या ठिकाणी किंवा विमानतळाच्या जवळ उडवता येऊ शकत नाही.

6. विमा (Insurance) आणि जबाबदारी

ड्रोनचा वापर करताना सामान्य चुका होऊन अपघात होऊ शकतो, त्यामुळे ड्रोन विमा घेणे गरजेचे आहे. विमा घेतल्यास ड्रोनमुळे झालेल्या नुकसानाची भरपाई मिळते.

7. शेतीसाठी विशेष परवानगी योजना

शेतीसाठी ड्रोन वापरणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी सरकारने Agri Drone Subsidy Scheme अंतर्गत विशेष परवानगी योजना सुरू केली आहे. याअंतर्गत शेतकऱ्यांना अनुदान आणि परवाना प्रक्रियेस सुलभता मिळते. ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष पूर्ण करण्यासाठी खालील कागदपत्रे लागतात.

ड्रोन परवानगी घेण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे

1. आधार कार्ड आणि पॅन कार्ड
2. शेतजमिनीचा 7/12 उतारा
3. ड्रोन खरेदी बिल आणि मालकीचा पुरावा
4. DGCA द्वारे जारी केलेला ड्रोन परवाना (UIN/UAOP)
5. विमा पॉलिसी (Insurance Policy)

ड्रोन परवानगी मिळवण्यासाठी प्रक्रिया

1. DGCA च्या अधिकृत वेबसाईटवर नोंदणी करा.
2. डिजिटल स्काय प्लॅटफॉर्मवर अर्ज भरा.
3. ग्रीन झोनसाठी त्वरित मंजुरी मिळते, तर अॅंबर झोनसाठी परवानगी मिळेपर्यंत वाट पाहावी लागते.
4. ड्रोन विमा घ्या आणि सर्व सुरक्षाविषयक नियम पाळा.

ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष पूर्ण न केल्यास होणाऱ्या समस्या

• परवानगीशिवाय ड्रोन उडवल्यास 5000 रुपयांपासून 1 लाख रुपयांपर्यंत दंड होऊ शकतो.
• चुकीच्या ठिकाणी ड्रोन उडवल्यास ड्रोन जप्त केला जाऊ शकतो.
• चुकीच्या वापरामुळे अपघात झाल्यास कायदेशीर कारवाई होऊ शकते.

सारांश आणि निष्कर्ष

शेतीसाठी ड्रोनचा उपयोग अत्यंत फायदेशीर ठरतो. मात्र, ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष पूर्ण करणे गरजेचे आहे. DGCA कडून योग्य परवानगी घेतल्यास आणि सुरक्षाविषयक नियम पाळल्यास, शेतकरी शेती अधिक आधुनिक आणि उत्पादनक्षम करू शकतात.

जर तुम्ही ड्रोनच्या मदतीने शेती करायची योजना आखत असाल, तर आधी ड्रोन ऑपरेटर होऊन ड्रोन उडविण्यासाठी परवानगीचे निकष समजून घ्या आणि आवश्यक परवानग्या मिळवूनच ड्रोनचा उपयोग करा. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर केल्यास शेती अधिक फायदेशीर ठरू शकते.