आधुनिक शेतीमध्ये ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर वाढत असताना शेतकऱ्यांसमोर अनेक आव्हाने उभी राहतात. ड्रोन उडवताना होणाऱ्या 10 सामान्य चुका या गोष्टी न समजल्यास, केवळ आर्थिक नुकसानच नव्हे तर पर्यावरणीय धोके आणि कायदेशीर समस्या निर्माण होऊ शकतात. हा लेख शेतकऱ्यांना ड्रोनच्या योग्य वापरासाठी आवश्यक माहिती पुरविण्यासाठी समर्पित आहे. ड्रोन उडवताना होणाऱ्या 10 सामान्य चुका या मुद्द्यांचा सखोल विचार करून, त्यावरील उपाययोजना सुचविण्यात आल्या आहेत. शेतकऱ्यांनी या चुका टाळून ड्रोन तंत्रज्ञानाचा पूर्ण फायदा घेता यावा, यासाठी हा लेख तुमचे ज्ञान वाढविणारा ठरेल अशी आम्हाला आशा आहे.
1. ड्रोनची नोंदणी आणि कायदेशीर परवानगीची दुर्लक्ष
ड्रोन उडवताना होणाऱ्या 10 सामान्य चुका मध्ये सर्वप्रथम कायदेशीर गैरसमज समाविष्ट आहे. भारतात, DGCA (Directorate General of Civil Aviation) नियमांनुसार, 250 ग्रॅम पेक्षा जास्त वजनाच्या ड्रोनसाठी युनिक आयडेंटिफिकेशन नंबर (UIN) आणि रिमोट पायलट लायसन्स (RPL) अनिवार्य आहे. अनेक शेतकरी या नोंदणीप्रक्रियेकडे दुर्लक्ष करतात, ज्यामुळे दंडात्मक कारवाई होऊ शकते. उदाहरणार्थ, ग्रीन झोन व्यतिरिक्त यलो झोनमध्ये ड्रोन उडवण्यासाठी विशेष परवानगी आवश्यक असते.
उपाय: DGCA च्या डिजिटल स्काय प्लॅटफॉर्मवर नोंदणी करा आणि ऑपरेशनल झोनची पडताळणी करा.
2. पायलट प्रशिक्षणाचा अभाव
ड्रोन उडवताना होणाऱ्या 10 सामान्य चुका मध्ये दुसरी मोठी चूक म्हणजे अप्रशिक्षित व्यक्तीद्वारे ड्रोन चालविणे. RPTO (रिमोट पायलट ट्रेनिंग ऑर्गनायझेशन) मान्यताप्राप्त प्रमाणपत्राशिवाय ड्रोन उडविणे गैरकायदेशीर आहे . चाळीसगाव तालुक्यातील अभ्यासानुसार, 80% शेतकऱ्यांना ड्रोनचे बेसिक कंट्रोल्स समजत नसल्याने अपघात होतात.
उपाय: महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ सारख्या संस्थांकडून प्रशिक्षण घ्या.
मोफत ड्रोनचे प्रशिक्षण देणाऱ्या महराष्ट्रातील टॉप 10 संस्था
3. उड्डाणापूर्वी तपासणीची गैरवाजवी किंमत
ड्रोनच्या बॅटरी, प्रोपेलर, नोझल, आणि GPS सिस्टीमची तपासणी न करणे ही ड्रोन उडवताना होणाऱ्या 10 सामान्य चुका मध्ये तिसरी महत्त्वाची चूक आहे. अनेक वेळा बॅटरी कमी झाल्यामुळे ड्रोन अपघातबळी ठरतो किंवा नोझलमधून रासायनिक गळती होते.
उपाय: प्रत्येक उड्डाणापूर्वी ड्रोनच्या सर्व भागांची विस्तृत तपासणी करा.
4. हवामान परिस्थितीकडे दुर्लक्ष
वाऱ्याचा वेग, तापमान, आर्द्रता यांसारख्या हवामान घटकांचा अभ्यास न करणे ही चौथी चूक आहे. उदाहरणार्थ, 10 किमी/तास पेक्षा जास्त वाऱ्यामुळे ड्रोनचे संतुलन बिघडते . चाळीसगावमध्ये 2023 मध्ये अशा चुकांमुळे 5 ड्रोन्सचे नुकसान झाले.
उपाय: हवामान अंदाज Apps वापरून उड्डाणाची योजना बनवा.
5. रसायनांच्या वापरातील अनियमितता
कीटकनाशके आणि खतांच्या डोसचे चुकीचे प्रमाण, संमिश्र तयार करताना स्वच्छ पाण्याचा वापर न करणे, किंवा FCO (Fertilizer Control Order) परवानगी नसलेली रसायने वापरणे ही पाचवी चूक आहे . यामुळे पिकांवर विषारी प्रभाव पडतो.
उपाय: CAB & RC संस्थेकडून मंजुरी असलेली रसायने वापरा.
6. सुरक्षा उपकरणांचा अभाव
ड्रोन उडवताना होणाऱ्या 10 सामान्य चुका मध्ये सहावी चूक म्हणजे सुरक्षा कपडे (मास्क, ग्लोव्ह्स) न वापरणे. रासायनिक फवारणीदरम्यान विषबाधेचा धोका 60% ने वाढतो . विदर्भात 2021 मध्ये अशा 12 प्रकरणांची नोंद झाली .
उपाय: PPE किट्सचा सक्तीने वापर करा.
शेतीला जोडधंदा म्हणून ड्रोन भाड्याने देण्याचा व्यवसाय करून कमवा हजारो रुपये
7. ड्रोन प्रकाराची चुकीची निवड
फिक्स्ड-विंग ड्रोन्स मोठ्या शेतांसाठी योग्य असतात, तर मल्टी-रोटर ड्रोन्स लहान क्षेत्रांसाठी. चुकीच्या प्रकाराची निवड केल्यास कार्यक्षमता कमी होते . उदाहरणार्थ, फिक्स्ड-विंग ड्रोनला धावपट्टी लागते, तर मल्टी-रोटर ड्रोन्स उभ्या उतरू शकतात .
उपाय: शेताच्या आकारानुसार ड्रोन निवडा.
8. बॅटरी मॅनेजमेंटमध्ये चूक
ड्रोन उडवताना होणाऱ्या 10 सामान्य चुका मध्ये आठवी चूक म्हणजे बॅटरीची देखभाल न करणे. अतिचार्जिंग किंवा बॅटरी पूर्णपणे डिस्चार्ज करणे यामुळे त्याची आयुर्मान कमी होते . 2024 मध्ये, महाराष्ट्रात 30% ड्रोन्स बॅटरी अपघातांमुळे बंद पडले .
उपाय: बॅटरीचे तापमान आणि चार्जिंग सायकल नियंत्रित करा.
9. डेटा विश्लेषणाची दुर्लक्ष
ड्रोनमधून मिळालेल्या NDVI (नॉर्मलाइज्ड डिफरन्स व्हेजिटेशन इंडेक्स) डेटाचे विश्लेषण न करणे ही नववी चूक आहे. हा डेटा पिकांच्या आरोग्याचे निरीक्षण करण्यासाठी महत्त्वाचा असतो .
उपाय: AI-आधारित सॉफ्टवेअर वापरून डेटा व्यवस्थापित करा.
ड्रोन ऑपरेटर होऊन महिन्याला 50 हजार रुपये कमावण्याचे प्रभावी सूत्र
10. अनुदान योजनांचा अपुरा वापर
ड्रोन खरेदीसाठी सरकार 40-50% अनुदान देत असूनही, अनेक शेतकऱ्यांना या योजनांची माहिती नसते . जळगाव जिल्ह्यात 2024 मध्ये केवळ 200 अर्ज सादर झाले.
उपाय: कृषी विभागाकडे संपर्क करून योजनांची माहिती मिळवा.
ड्रोन उडवताना होणाऱ्या 10 सामान्य चुका या चुका टाळून शेतकरी ड्रोन तंत्रज्ञानाचा कमाल फायदा घेऊ शकतात. नोंदणी, प्रशिक्षण, तपासणी, आणि योजनांचा योग्य वापर यामुळे शेतीची कार्यक्षमता वाढवणे शक्य आहे. ड्रोन उडवताना होणाऱ्या 10 सामान्य चुका या मुद्द्यांची जाणीव ठेवून, शेतकऱ्यांनी आधुनिक शेतीच्या दिशेने पाऊल टाकावे.