चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धती: शेतकऱ्यांसाठी संपूर्ण मार्गदर्शन

चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धती शेतकऱ्यांना कमी खर्चात अधिक नफा मिळविण्याची संधी देते. हे सुपरफूड म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या चिया बियाण्यांची लागवड करताना योग्य तंत्रज्ञानाचा अवलंब केल्यास उत्पादनातील गुणवत्ता आणि प्रमाण वाढवता येते. या लेखात चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धतींची सविस्तर माहिती दिली आहे, ज्यामध्ये पेरणीचे प्रकार, मातीची तयारी, सिंचन व्यवस्थापन, आणि उत्पादन वाढीसाठी टिप्स समाविष्ट आहेत.

—

**1. चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धती: पेरणीचे प्रकार**

चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धतींमध्ये **थेट पेरणी (Direct Sowing)** आणि **रोपे तयार करून लागवड (Transplanting)** ह्या दोन मुख्य पद्धती प्रमुख आहेत.

– **थेट पेरणी पद्धत**:

– यामध्ये बियाणे थेट शेतात पेरले जातात. एकरी १.५ ते २ किलो बियाणे वापरून ३०-४५ सेमी अंतरावर ओळीत पेरणी करावी .
– पेरणीची खोली १-१.५ सेमी ठेवल्यास चांगली उगवण होते. ट्रॅक्टरच्या झिरो सेटिंग सह पेरणी केल्यास बियाणे समान रीतीने पसरतात .
– गांडुळ खत किंवा सेंद्रिय खताच्या मिश्रणासह पेरणी केल्यास उगवण वेगाने होते .

– **रोपे तयार करून लागवड**:

– नर्सरीमध्ये रोपे तयार करून त्यांना २०-२५ दिवसांनंतर शेतात लावणे. यामध्ये एकरी फक्त ०.५ किलो बियाणे लागतात .
– ही पद्धत विशेषतः कोरडवाहू भागात उपयुक्त, कारण रोपांची सुरुवातीची वाढ नियंत्रित वातावरणात होते .

—

**2. चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धतींसाठी मातीची तयारी**

– चिया साठी **वालुकामय चिकणमाती** (pH 6.5-7.5) योग्य आहे. जमिनीचा निचरा चांगला असल्यास उत्पादन वाढते .
– पेरणीपूर्वी २-३ वेळा नांगरणी करून माती बारीक करावी. ५-६ टन शेणखत प्रति एकर टाकल्यास माती सुपीक होते .
– रासायनिक खत म्हणून ३० किलो नत्र, २० किलो स्फुरद, आणि १५ किलो पोटॅश प्रति हेक्टर वापरावे .

—

**3. चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धतींमध्ये सिंचन व्यवस्थापन**

– पेरणीनंतर पहिल्या ३० दिवसांत २-३ वेळा पाणी द्यावे. फुलोरा आणि बियांना भरण्याच्या टप्प्यात हलके पाणी दिल्यास उत्पादन वाढते .
– स्प्रिंकलर पद्धतीऐवजी **रेन पाईप** वापरल्यास बियाणे उगवण्याचे प्रमाण सुधारते .

—

**4. चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धतींसाठी आवश्यक काळजी**

– **तण व्यवस्थापन**: पेरणीनंतर २१-३० दिवसांनी कोळपणी करावी. तणनाशक वापरू नये, कारण चिया संवेदनशील आहे .
– **कीटक नियंत्रण**: पिवळा मावा आणि पाने खाणाऱ्या अळ्या साठी निंबोळी अर्क किंवा सेंद्रिय कीटकनाशक वापरावे .
– **रोग प्रतिबंध**: ट्रायकोडर्मा किंवा बाविस्टिनसह बीज प्रक्रिया केल्यास मुळकूज रोग टाळता येतो .

—

**5. चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धतींचे फायदे**

– **कमी खर्च, जास्त नफा**: एकरी १०-१५ हजार रुपये खर्चात ५-७ क्विंटल उत्पादन मिळते. बाजारात किलोला १०००-२००० रुपये भाव मिळतो .
– **दुष्काळ-सहिष्णु**: कमी पाण्यात वाढणारे हे पीक महाराष्ट्राच्या कोरडवाहू भागात यशस्वीरित्या लागवडले जाते .
– **वन्य प्राण्यांपासून सुरक्षित**: चियाची पाने केसाळ असल्यामुळे शेळ्या, रानडुक्कर यांना ते आवडत नाही .

—

**फायद्याची चिया लागवड**

चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धती शेतकऱ्यांना पारंपरिक पिकांपेक्षा अधिक नफा देणारी सुवर्णसंधी आहे. योग्य मातीची निवड, सेंद्रिय खतांचा वापर, आणि सिंचन व्यवस्थापनाचे नियोजन केल्यास हे पीक ९०-१२० दिवसांत भरपूर उत्पादन देते. शेतकऱ्यांनी चिया बियाणे लागवड करण्याच्या विविध पद्धती जाणून घेऊन भरघोस उत्पादन मिळविता येऊ शकते.

### **चिया बियाणे लागवडीचे फायदे**

चिया बियाणे (Chia Seeds) ही आरोग्यासाठी अत्यंत पौष्टिक मानली जाणारी सुपरफूड पिके आहेत. भारतात, विशेषतः **महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, राजस्थान आणि गुजरात** येथे त्याची लागवड वाढत आहे. शेतकऱ्यांसाठी चिया लागवड फायदेशीर ठरण्याची अनेक कारणे आहेत.

—

## **1. कमी पाण्यावर चांगले उत्पादन**
– चिया पिकाला **अत्यल्प पाणी लागते**, त्यामुळे कोरडवाहू भागातही सहज उत्पादन घेता येते.
– पारंपरिक तृणधान्यांच्या तुलनेत **50% कमी पाण्यावर चांगले उत्पन्न मिळते.**

## **2. कमी देखभाल आणि कमी खर्च**
– चिया पिकास तण आणि कीड यांचा प्रादुर्भाव कमी असतो, त्यामुळे **किटकनाशके आणि तणनाशकांचा खर्च वाचतो.**
– एकदा पेरणी केल्यावर **जलद वाढ होते आणि मजुरीचा खर्च कमी लागतो.**

## **3. अधिक उत्पादन आणि चांगला बाजारभाव**
– चिया बियाण्यांचे उत्पादन **एखाद्या एकरी 4-6 क्विंटलपर्यंत** मिळू शकते.
– याला आंतरराष्ट्रीय बाजारात **उच्च दर** मिळतो, सध्या प्रति क्विंटल **15,000 ते 25,000 रुपये** भाव आहे.

## **4. पोषणमूल्यांनी भरपूर पीक**
– चिया बियाणे **ओमेगा-3 फॅटी अॅसिड्स, फायबर, प्रोटीन आणि अँटीऑक्सिडंट्स** यांचा समृद्ध स्रोत आहे.
– त्यामुळे आरोग्याच्या दृष्टीने त्याला मोठी मागणी आहे, विशेषतः **शहरी आणि निर्यात बाजारपेठेत.**

## **5. हवामान बदलांसाठी अनुकूल पीक**
– चिया पीक **कोरड्या आणि अर्ध-कोरड्या हवामानातही तग धरू शकते.**
– हवामान बदलामुळे इतर पिकांवर परिणाम होतो, पण चिया पिकाची सहनशक्ती चांगली आहे.

## **6. जैविक शेतीसाठी उत्तम पर्याय**
– चिया पीक **रासायनिक खतांशिवाय चांगले उत्पादन देते**, त्यामुळे **जैविक शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी** हे चांगला पर्याय आहे.

## **7. आंतरपीक म्हणून फायदेशीर**
– चियाची लागवड भाजीपाला, डाळी आणि तेलबियांच्या **आंतरपीक म्हणून करता येते**, त्यामुळे शेतीत विविधता ठेवता येते.

## **8. निर्यातयोग्य आणि दीर्घकाळ टिकणारे उत्पादन**
– चिया बियाणे योग्यरित्या साठवले तर **1-2 वर्षे खराब होत नाहीत.**
– भारतातून चिया बियाण्यांची निर्यात अमेरिका, युरोप आणि ऑस्ट्रेलिया यांसारख्या देशांमध्ये मोठ्या प्रमाणात केली जाते.

—

### **निष्कर्ष**
चिया बियाणे लागवड ही **कमी खर्च, उच्च उत्पन्न आणि निर्यातीसाठी उपयुक्त असलेले एक फायदेशीर पीक आहे.** अल्प पाण्यात, कमी मेहनतीत आणि उत्तम बाजारभाव मिळणारे हे पीक भविष्यात शेतकऱ्यांसाठी चांगला पर्याय ठरू शकते.