भारतातील कडधान्य उत्पादनात तूर (अरहर) ही पिके अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावतात, अन्नधान्य सुरक्षिततेसाठी व शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नासाठी ती महत्त्वपूर्ण आहे. या संदर्भात, **पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** (PDKV तूर बियाणे) एक अत्यंत विश्वसनीय आणि उच्च दर्जाचा पर्याय म्हणून उदयास आले आहे. महाराष्ट्राच्या वैविध्यपूर्ण आणि कधीकधी अवघड शेती परिस्थितीतही चांगले यश मिळवून देणारी ही बियाणे शेतकऱ्यांमध्ये विशेष लोकप्रिय आहेत. **पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** विद्यापीठाच्या कडधान्य संशोधन केंद्रातील तज्ञांनी विकसित केलेली उत्कृष्ट जाती प्रतिनिधित्व करतात, जी केवळ उच्च उत्पादनक्षमतेसाठीच नव्हे तर रोगप्रतिकारक शक्ती आणि पर्यावरणीय अनुकूलनासाठीही ओळखली जातात.
**उत्कृष्ट वैशिष्ट्ये आणि गुणवत्ता: श्रेष्ठतेचा मानदंड**
**पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** त्यांच्या उत्कृष्ट वैशिष्ट्यांमुळे इतर बाजारपेठेतील पर्यायांपेक्षा वेगळे उभे राहतात. या बियाण्यांपासून उगवणाऱ्या वनस्पती सामान्यतः जोमदार वाढीच्या, चांगल्या शाखायुक्त आणि अधिक फुले व फळे धारण करण्यास सक्षम असतात. विद्यापीठाद्वारे विकसित केलेल्या विविध जाती (जसे की वैभव, प्रचंड, आशा, उत्कृष्ट) विशिष्ट प्रदेशांच्या हवामानाला व मातीच्या प्रकाराला अनुकूल असण्यासाठी बनवल्या गेल्या आहेत. यातील अनेक जाती फ्युझेरियम विल्ट, स्टरिलिटी मोझेक व्हायरस (एसएमव्ही) आणि फायटोफ्थोरा ब्लाइट सारख्या प्रमुख रोगांना प्रतिरोधक क्षमता बाळगतात, ज्यामुळे रासायनिक औषधांवरील अवलंबित्व कमी होते. **पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** हे सुसंस्कृत, निरोगी आणि उच्च अंकुरण क्षमता असलेले असतात ही त्यांची खासियत आहे, ज्यामुळे एकसमान पीक उगवणीस मदत होते.
**कठोर संशोधन आणि विकास: नवनिर्मितीचा पाया**
**पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** हे केवळ बियाणे नसून, वर्षोंच्या कठोर शास्त्रीय संशोधनाचे व नवनिर्मितीचे फलित आहेत. विद्यापीठाचे कडधान्य संशोधन केंद्र जाती सुधारणा कार्यक्रमात सतत गुंतलेले असते. हे कार्यक्रम उच्च उत्पन्न, रोग प्रतिरोधक क्षमता, कीटक सहनशक्ती, दुष्काळ-सहिष्णुता आणि चांगल्या पोषणमूल्यांसारख्या शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाच्या गुणवत्ता विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करतात. नवीन जाती विकसित करण्यासाठी पारंपारिक प्रजनन तंत्रे आणि आधुनिक जैवतंत्रज्ञान पद्धतींचा वापर केला जातो. विकसित झालेल्या जाती विविध शेत परिस्थितीत क्षेत्र चाचण्यांसाठी घातल्या जातात जेणेकरून त्यांची कार्यक्षमता आणि अनुकूलनक्षमता खात्रीपूर्वक सिद्ध होईल. या कठोर प्रक्रियेद्वारेच उत्कृष्ट गुणवत्तेचे **पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** शेतकऱ्यांच्या हाती पोहोचतात.
**उन्नत शेती पद्धती आणि व्यवस्थापन: यशाचे रहस्य**
**पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** योग्य पद्धतीने लावल्यास व व्यवस्थापन केल्यास त्यांच्या पूर्ण क्षमतेने उत्पादन देऊ शकतात. विद्यापीठ केलेल्या संशोधनावर आधारित शिफारसी शेतकऱ्यांना पुरवल्या जातात. यात योग्य बियाणपेटी (सहसा १२-१५ किलो प्रति हेक्टर), बियाणबीज उपचार (जैविक किंवा रासायनिक फफूंदीनाशकांनी), उचित पेरणीची वेळ (जूनचा शेवट ते जुलैचा मध्य), आणि रांत अंतर (सहसा ६० सेमी x २०-३० सेमी) यांचा समावेश होतो. पाण्याचे व्यवस्थापन (विशेषतः फुलांच्या वाढीच्या व फळी बांधण्याच्या टप्प्यात पुरेसे पाणी देणे) आणि समतोल पोषकद्रव्ये पुरवठा (विशेषत: फॉस्फरस आणि पोटॅशियम, तसेच मायक्रोन्यूट्रिएंट्स जसे की झिंक) हे देखील महत्त्वाचे आहेत. तसेच, **पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** पासून मिळणाऱ्या पिकांचे समयोचित काढणी व मळणी यासाठीही विद्यापीठाच्या शिफारशी उपलब्ध आहेत, ज्यामुळे दाण्यांचे नुकसान कमी होते व गुणवत्ता टिकते.
**शेतकऱ्यांसाठी अमूल्य फायदे: समृद्धीचे साधन**
**पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** निवडणे याचे शेतकऱ्यांना अनेक ठोस फायदे होतात. सर्वात महत्त्वाचा फायदा म्हणजे उच्च व स्थिर उत्पन्न. रोग व कीटकांना प्रतिरोधक जाती लागवड केल्याने औषधांवरील खर्च लक्षणीयरीत्या कमी होतो, ज्यामुळे उत्पादनाचा एकूण खर्च कमी होतो आणि निव्वळ नफा वाढतो. या बियाण्यांपासून मिळणारे दाणे आकाराने एकसमान, चमकदार आणि चांगल्या स्वादाचे असतात, ज्यामुळे बाजारात त्यांना चांगला भाव मिळतो. विद्यापीठाच्या मान्यताप्राप्त वितरण माध्यमांद्वारे (कृषी विद्यापीठाची बियाणे दुकाने, अधिकृत डीलर्स) **पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** मिळणे शक्य असते, ज्यामुळे खरे बियाणे मिळण्याची शाश्वती मिळते. शिवाय, विद्यापीठ शेतकऱ्यांना विस्तार सेवा, तांत्रिक मार्गदर्शन आणि समस्या निराकरणासाठी सहाय्य पुरवते, ज्यामुळे या बियाण्यांचा पूर्ण फायदा घेणे शक्य होते. हे बियाणे शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य आणि शाश्वत उत्पादनाकडे नेण्यास मदत करतात.
तूर पिकाचे महत्त्व आणि पीडीकेव्हीचा वाटा
तूर हे शुष्क आणि अर्धवट शुष्क प्रदेशात लागवड केले जाणारे पीक आहे, जे शेतकऱ्यांसाठी आर्थिक स्थिरता देते. महाराष्ट्र, कर्नाटक, मध्य प्रदेश यासारख्या राज्यांत तूर पिकाची लागवड मोठ्या प्रमाणात होते. पीडीकेव्हीचे तूर बियाणे शेतकऱ्यांना उच्च उत्पादन आणि रोग प्रतिकारकता प्रदान करतात, ज्यामुळे कृषी उत्पादनात सुधारणा होत आहे.
पीडीकेव्हीने विकसित केलेली तूर बियाणे
पीडीकेव्ही आणि त्याच्या अनुसंधान केंद्रांनी (जसे की बदनापूर येथील कृषी संशोधन केंद्र) अनेक तूर बियाणे विकसित केली आहेत. पुढे या बियाण्यांची सविस्तर माहिती दिलेली आहे:
प्रत्येक बियाण्याची सविस्तर माहिती
– **पीकेव्ही तारा (TAT-9629):** हे २०१३ मध्ये पीडीकेव्ही, अकोला द्वारे विकसित केलेले बियाणे मध्यम आकाराचे, लाल रंगाचे असते. हे विल्ट रोगाला प्रतिकारक आणि स्टेरिलिटी मोजेक रोगाला मध्यम प्रतिकारक असते. विदर्भ प्रदेशात लागवड केल्यास १८-२० क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते. हे बियाणे महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, कर्नाटक, गुजरात आणि छत्तीसगड येथे व्यापकपणे अवलंबले जाते.
– **अमोल (BDN 708):** २००७ मध्ये बदनापूर येथील अनुसंधान केंद्राने विकसित केलेले, हे बियाणे विल्ट आणि स्टेरिलिटी मोजेक रोगांना मध्यम प्रतिकारक असून, पॉड बोरर आणि पॉड फ्लाय यांना सहनशील आहे. हे महाराष्ट्रातील केंद्रीय प्रदेशात लागवड केले जाते आणि १५-१६ क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते.
– **बीडीएन ७११:** २०१२ मध्ये विकसित, हे बियाणे अनिश्चित वाढणारे आणि विस्तृत असते. विल्ट आणि स्टेरिलिटी मोजेक रोगांना प्रतिकारक असून, अंतिम दुष्काळातून सुटका करते. उत्पादन १५-२३ क्विंटल/हेक्टर आहे.
– **बीडीएन ७१६:** २०१६ मध्ये विकसित, हे बियाणे विल्ट आणि स्टेरिलिटी मोजेक रोगांना प्रतिकारक असून, लाल रंगाचे आणि मोठे बीज (१२ ग्रॅम/१०० बीज) असते. उत्पादन २१-२२ क्विंटल/हेक्टर आहे.
– **बीडीएन-२०१३-४१ (गोदावरी):** २०२१ मध्ये विकसित, हे बियाणे विल्ट आणि स्टेरिलिटी मोजेक रोगांना प्रतिकारक असून, पांढर्‍या बीजांचे आहे. उत्पादन १९.५-२४.५ क्विंटल/हेक्टर आहे.
शेतकरी आणि कृषी उत्पादनावरील परिणाम
पीडीकेव्हीचे तूर बियाणे शेतकऱ्यांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम करतात. रोग प्रतिकारक बियाण्यांमुळे कीटकनाशकांचा वापर कमी होतो, ज्यामुळे पर्यावरणीय ठामता सुधारते. पीकेव्ही तारा बियाण्याने २०१९-२० मध्ये १२ कोटी रुपयांचा शुद्ध आर्थिक परिणाम झाला, तर ८४१.६८ कोटी रुपयांचा एकूण आर्थिक परिणाम झाला, असा अहवाल आहे ([Impact assessment of pigeonpea (Tur) variety released by Dr. PDKV, Akola](https://www.researchgate.net/publication/360551431_Impact_assessment_of_pigeonpea_Tur_variety_released_by_Dr_PDKV_Akola)). २०१९-२० मध्ये पीडीकेव्हीच्या तूर बियाण्याखालील क्षेत्र ३३,०८०.४० हेक्टर होते, ज्यामुळे इतर बियाण्यांपेक्षा प्रति हेक्टर ९,६५४.०९ रुपये अधिक आर्थिक मूल्य निर्माण झाले.
भविष्यातील संधी
पीडीकेव्ही सतत तूर बियाण्यांवर संशोधन करत आहे. जलवायू परिवर्तनाला तोंड देणारी, उच्च उत्पादन देणारी आणि रोग प्रतिकारक बियाणे विकसित करण्यावर भर दिला जात आहे. शेतकऱ्यांना या बियाण्यांचा फायदा होण्यासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम आणि प्रसार कार्यही चालू आहे.
निष्कर्ष
पीडीकेव्हीचे तूर बियाणे शेतकऱ्यांसाठी एक महत्त्वपूर्ण साधन ठरत आहेत. पीकेव्ही तारा, अमोल, बीडीएन ७११, बीडीएन ७१६ आणि बीडीएन-२०१३-४१ (गोदावरी) या बियाण्यांनी उत्पादन वाढवले असून, रोग प्रतिकारकता सुधारली आहे. भविष्यातील संशोधनाने कृषी क्षेत्रात आणखी प्रगती होण्याची शक्यता आहे.
**पिडीकेव्ही बियाणे: शेतीतील भविष्यासाठी एक विश्वासार्ह निवड**
पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ (पीडीकेव्ही, अकोला) येथील कडधान्य संशोधन केंद्राच्या अथक प्रयत्नांमुळे **पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** महाराष्ट्र आणि भारतातील तूर उत्पादक शेतकऱ्यांच्या आवडीचे बनले आहेत. शास्त्रीय पद्धतीने विकसित केलेली उच्च उत्पादनक्षम, रोगप्रतिरोधक जाती, उत्कृष्ट गुणवत्तेची बियाणे, आणि शेतकऱ्यांना पुरवले जाणारे तांत्रिक पाठबळ या सर्व गोष्टी या बियाण्यांना विशेष बनवतात. जेव्हा शेतकरी **पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे तूर बियाणे** निवडतो, तेव्हा तो केवळ उच्च दर्जाचे बियाणे निवडत नाही तर शेतीतील यशाच्या दिशेने एक विश्वासार्ह भागीदार निवडतो. उच्च उत्पन्न, कमी खर्च, चांगला बाजारभाव आणि संशोधन-आधारित समर्थन यांचे हे संयोजन PDKV ची तूर बियाणे शेतकऱ्यांसाठी सोन्याची खाण बनवते, भारताच्या कडधान्य उत्पादनात खंबीर योगदान देण्यास ती सक्षम आहेत.