**कृषी यांत्रिकीकरण योजना संपूर्ण माहिती**
महाराष्ट्र राज्यातील शेतकऱ्यांना आधुनिक शेतीसाठी यंत्रसामग्री उपलब्ध करून देण्यासाठी **कृषी यांत्रिकीकरण योजना** ही एक महत्त्वाची पायरी आहे. ही योजना शेतकऱ्यांना शेतीची कामे सुलभ आणि कार्यक्षम करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य प्रदान करते. २०२२ पासून सुरू झालेली ही योजना, “मिशन ऑन ॲग्रीकल्चर मेकॅनायझेशन (NGT)” अंतर्गत राबवली जात असून, शेतकऱ्यांना ट्रॅक्टर, पॉवर टिलर, स्वयंचलित यंत्रे, काढणी पश्चात तंत्रज्ञान उपकरणे इत्यादींवर ४०% ते ८०% पर्यंत अनुदान देते .
### **१. योजनेचे उद्दिष्ट आणि महत्त्व**
**कृषी यांत्रिकीकरण योजना**चा मुख्य उद्देश शेतकरी समुदायाला आधुनिक यंत्रसामग्रीचा वापर करून उत्पादनक्षमता वाढवणे हा आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना मजुरांच्या अभावात होणाऱ्या अडचणी, वेळेची बचत आणि उत्पन्नात वाढ होते.
शेतकरी बंधूंनो, बदलत्या हवामान परिस्थिती आणि वाढत्या लोकसंख्येमुळे अन्न उत्पादन वाढवणे ही काळाची गरज बनली आहे. परंपरागत शेती पद्धतींमध्ये मेहनत जास्त, वेळ अधिक आणि उत्पादन मर्यादित असते. यामुळे कृषी यांत्रिकीकरण म्हणजेच आधुनिक यंत्रांचा वापर हा शेतीतील उत्पादनक्षमतेसाठी आणि नफ्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा ठरतो.
कृषी यांत्रिकीकरणामुळे शेतीतील कामे वेगाने, अचूक आणि कष्टविरहित होतात. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून भारतीय शेतकरी अधिक उत्पादन घेऊ शकतात. सरकारदेखील कृषी यांत्रिकीकरण योजनेद्वारे शेतकऱ्यांना विविध अनुदाने आणि सवलती देत आहे. त्यामुळे प्रत्येक शेतकऱ्याने याचा लाभ घ्यावा.
कृषी यांत्रिकीकरण म्हणजे काय?
कृषी यांत्रिकीकरण म्हणजे शेतीच्या विविध टप्प्यांवर यंत्रांचा उपयोग करणे. यामध्ये मशागत, बियाणे पेरणी, सिंचन, खत व्यवस्थापन, तण नियंत्रण, कापणी आणि प्रक्रिया यासाठी आधुनिक उपकरणे वापरणे समाविष्ट आहे.
कृषी यांत्रिकीकरण अंतर्गत वापरले जाणारे प्रमुख यंत्र
- मशागत यंत्रे – ट्रॅक्टर, रोटाव्हेटर, कल्टिव्हेटर, हल
- बियाणे पेरणी यंत्रे – ड्रिल पेरणी यंत्र, सीड ड्रिल मशीन
- सिंचन यंत्रे – ड्रिप सिंचन, स्प्रिंकलर
- खत आणि कीटकनाशक फवारणी यंत्रे – स्प्रे पंप, ड्रोन तंत्रज्ञान
- कापणी यंत्रे – हार्वेस्टर, थ्रेशर
- अन्न प्रक्रिया यंत्रे – मिलिंग मशीन, सोलर ड्रायर
कृषी यांत्रिकीकरणाचे महत्त्व आणि फायदे
1. श्रम आणि वेळेची बचत
- पारंपरिक शेतीमध्ये मजूर आणि वेळ अधिक लागतो.
- आधुनिक यंत्रांमुळे एका दिवसात मोठ्या क्षेत्रावर काम करता येते.
2. उत्पादनवाढ आणि उत्पन्न वाढ
- शास्त्रीय पद्धतीने आणि योग्य प्रमाणात बियाणे आणि खते वापरता येतात.
- वेळेत पेरणी आणि योग्य कापणीमुळे उत्पन्न 30% ते 50% वाढू शकते.
3. पाण्याचा कार्यक्षम वापर
- ड्रिप आणि स्प्रिंकलर सिंचनाने 50% पर्यंत पाण्याची बचत करता येते.
- आधुनिक तंत्रज्ञानाने सिंचनाचे नियोजन योग्य पद्धतीने करता येते.
4. श्रमिक समस्या कमी होतात
- मजुरीचा खर्च मोठ्या प्रमाणात कमी होतो.
- शेतकऱ्यांना कमी मजूर उपलब्ध असल्यासही यांत्रिकीकरणामुळे शेती करणे सोपे जाते.
5. चांगल्या प्रतीचे पीक आणि बाजारभाव
- आधुनिक यंत्रांमुळे पिकाची गुणवत्ता सुधारते.
- चांगल्या प्रतीच्या उत्पादनामुळे उत्तम बाजारभाव मिळतो.
6. जैविक शेतीस मदत
- अत्याधुनिक यंत्रांच्या मदतीने सेंद्रिय खतांचे योग्य प्रमाण राखता येते.
- तण आणि किड नियंत्रणासाठी निसर्गस्नेही उपाय अवलंबता येतात.
कृषी यांत्रिकीकरण योजनेचा लाभ कसा घ्यावा?
1. कृषी यांत्रिकीकरण योजना म्हणजे काय?
भारत सरकार आणि विविध राज्य सरकारे शेतकऱ्यांना आधुनिक कृषी यंत्रे खरेदी करण्यासाठी अनुदान देतात. “कृषी यांत्रिकीकरण योजना” ही केंद्र शासनाची योजना आहे, जिच्या माध्यमातून ट्रॅक्टर, पेरणी यंत्रे, सिंचन साधने, ड्रोन आदींवर अनुदान दिले जाते.
2. कृषी यांत्रिकीकरण योजनेचे फायदे
- 50% ते 80% अनुदान उपलब्ध
- महिला शेतकऱ्यांसाठी आणि लघु/सीमांत शेतकऱ्यांसाठी विशेष सवलती
- जिल्हा कृषी विभागामार्फत यंत्र भाड्याने मिळण्याची सुविधा
3. योजनेचा लाभ कसा घ्यावा?
- ऑनलाइन नोंदणी: PM-KISAN पोर्टल किंवा राज्याच्या कृषी विभागाच्या वेबसाइटवर नोंदणी करावी.
- आवश्यक कागदपत्रे: आधार कार्ड, जमीन मालकी प्रमाणपत्र, बँक खाते तपशील.
- यंत्रांची निवड: शासन मान्यताप्राप्त यंत्र निर्माता किंवा विक्रेत्याकडूनच खरेदी करावी.
- अनुदान मिळवण्याची प्रक्रिया: खरेदी केल्यानंतर बिल, यंत्राचा फोटो आणि बँक तपशील कृषी विभागाला सादर करावा.
- भाडेतत्वावर यंत्रे उपलब्ध: जे शेतकरी कृषी यंत्रे खरेदी न करता भाड्याने घेऊ इच्छित असतील अशा शेतकऱ्यांना सुद्धा योजनेत समाविष्ट करण्यात आले आहे.
– **प्राथमिक उद्दिष्टे**:
– अल्प आणि अत्यल्प भूधारक शेतकऱ्यांना यंत्रसामग्रीच्या खरेदीसाठी प्रोत्साहन.
– शेती प्रक्रियेचे यांत्रिकीकरण करून श्रमिकांच्या अवलंबित्वात घट.
– GST रक्कम वगळून सवलतीच्या दरात उपकरणे उपलब्ध करणे .
### **२. योजनेअंतर्गत लाभार्थी आणि पात्रता**
**कृषी यांत्रिकीकरण योजना**चा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी काही अटी पूर्ण कराव्या लागतात:
– **पात्रता निकष**:
– लाभार्थी महाराष्ट्रातील स्थायिक शेतकरी असावा.
– ७/१२ उतारा, ८-अ, आधार कार्ड, बँक पासबुक इत्यादी कागदपत्रे सादर करावीत .
– अनुसूचित जाती/जमाती, महिला किंवा दिव्यांग शेतकऱ्यांना प्राधान्य .
– **आरक्षण धोरण**:
– महिलांसाठी ३०%, दिव्यांगांसाठी ३% आरक्षण.
– अनुसूचित जाती/जमाती आणि अल्पभूधारकांना ५०% अनुदान, तर इतरांना ४०% .
### **३. अनुदान रक्कम आणि यंत्रसामग्री**
**कृषी यांत्रिकीकरण योजना**अंतर्गत विविध यंत्रांवर अनुदानाचे टक्केवारी व रक्कम खालीलप्रमाणे आहे:
| **यंत्र/अवजार** | **अनुदान (अल्प/अज/अजा/महिला)** | **इतर शेतकरी** |
|———————–|——————————–|—————-|
| ट्रॅक्टर (08-70 HP) | 1.25 लाख | 1 लाख |
| पॉवर टिलर (8 HP+) | 85,000 | 70,000 |
| रिपर कम बाइंडर | 2.5 लाख | 2 लाख |
| रोटाव्हेटर | 42,000 | 34,000 |
| थ्रेशर | 2.5 लाख | 2 लाख |
याशिवाय, काढणी पश्चात तंत्रज्ञान उपकरणे (मिनी राईस मिल, पॅकिंग मशीन) आणि पीक संरक्षण साधनांसाठी सुध्दा अनुदान दिले जाते .
### **४. अर्ज प्रक्रिया आणि डिजिटल सुविधा**
**कृषी यांत्रिकीकरण योजना**साठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया सुलभ आणि डिजिटल केली आहे:
1. **ऑनलाइन अर्ज**: महाराष्ट्र शासनाच्या [MahaDBT पोर्टल](https://mahadbtmahait.gov.in) वर नोंदणी करून अर्ज सादर करा.
2. **आवश्यक कागदपत्रे**:
– ७/१२, ८-अ, आधार कार्ड, जात प्रमाणपत्र (अनुसूचित जाती/जमाती साठी), यंत्राचे कोटेशन .
3. **लाभ वितरण**: अनुदान थेट बँक खात्यात DBT द्वारे जमा होते.
### **५. योजनेचा प्रभाव आणि भविष्यातील दिशा**
**कृषी यांत्रिकीकरण योजना**मुळे शेतकऱ्यांच्या उत्पादनात २०-३०% वाढ झाल्याचे नमुने दिसून येतात. उदाहरणार्थ, वर्धा जिल्ह्यात ४९४ शेतकऱ्यांना ३.२१ कोटी रुपयांचे अनुदान वाटप करण्यात आले . भविष्यात, या योजनेत ड्रोन टेक्नॉलॉजी, स्मार्ट इरीगेशन सिस्टीम इत्यादी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा समावेश करण्याची योजना आहे .
### **निष्कर्ष**
**कृषी यांत्रिकीकरण योजना** ही शेतकऱ्यांना आर्थिक सक्षम बनवणारी आणि शेतीला व्यावसायिक दर्जा देणारी योजना आहे. या योजनेमुळे महाराष्ट्रातील शेतकरी आधुनिक यंत्रसामग्रीचा वापर करून जागतिक स्पर्धेत सहभागी होऊ शकतात. शासनाच्या या प्रयत्नांमुळे शेती क्षेत्रातील यांत्रिकीकरणाचा प्रसार वेगाने होत आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावण्यास मदत होईल.
*स्रोत: महाराष्ट्र शासनाचे कृषी विभाग, MahaDBT पोर्टल, आणि संबंधित अधिकृत वेबसाइट्स .*