पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट: काशिलिंगवाडीची अनोखी कहाणी

जत तालुक्यातील काशिलिंगवाडी गावाची ओळख आजपर्यंत पारंपरिक शेतीसाठी होती, पण आता पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट झाला आहे. गेल्या दोन वर्षांत या छोट्याशा गावाने स्वतःच्या श्रम आणि नवकल्पनांच्या जोरावर कृषी क्षेत्रात खरी क्रांती घडवून आणली आहे. हा बदल केवळ शेतीपद्धतीत झालेला नाही तर संपूर्ण समुदायाच्या आर्थिक आणि सामाजिक जीवनात पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट दिसून आला आहे.

आर्थिक समृद्धीचा नवा मार्ग

काशिलिंगवाडी,शेगाव, मोकाशेवाडी, बागलवाडी, कोसारीचा उत्तरेकडील भागात पेरू लागवडीने केलेला प्रचंड प्रादुर्भाव हा या परिसराच्या आर्थिक परिवर्तनाचा आधारस्तंभ ठरला आहे. पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट केवळ उत्पन्नाच्या पातळीवरच दिसत नाही तर गावकऱ्यांच्या विचारसरणीत आणि जीवनशैलीतही दिसून येतो. कोट्यवधी रुपयांची उलाढाल होणारा हा प्रदेश आता आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी बनत आहे आणि हे सर्व पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट यामुळेच शक्य झाले आहे.

विठ्ठल शिंदे: परिवर्तनाचे प्रणेते

काशिलिंगवाडी येथील विठ्ठल शिंदे या प्रगत शेतकऱ्यांनी केलेल्या प्रयोगाने संपूर्ण गावासाठी नवीन मार्ग मोकळा केला आहे. त्यांनी एका एकरात पहिल्याच वर्षी खर्च वजा जाता 8 लाख रुपयांचे उत्पन्न घेऊन सर्वांच्यासाठी एक आदर्श निर्माण केला आहे. 14 टन इतके उत्पादन घेण्याच्या त्यांच्या यशाने गावातील इतर शेतकऱ्यांनाही प्रेरणा दिली आहे. त्यांच्या या यशामागे पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट होण्याची प्रक्रिया स्पष्टपणे दिसते आणि आता हा बदल संपूर्ण समुदायापर्यंत पोहोचला आहे.

प्रचंड प्रमाणात विस्तारत्या पेरू लागवडी

काशिलिंगवाडी परिसरात अंदाजे 216 हेक्टर इतकी पेरू लागवड झाली आहे, जी या परिसराच्या कृषी भूदृश्यात मूलभूत बदल घडवून आणणारी आहे. उत्पादित पेरू ट्रान्सपोर्टने आशियातील सर्वात मोठी फळ व भाजी मंडई आझादपूर फळ मार्केट (मंडी) दिल्लीला पाठवला जातो. ही वाहतूक केवळ उत्पादनाची नाही तर संपूर्ण गावाच्या आर्थिक भवितव्याची वाहतूक आहे. पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट या वस्तुस्थितीतून स्पष्ट होतो.

उच्चदर्जाचे उत्पादन आणि आंतरराष्ट्रीय मागणी

रेड वन या वाणाच्या पेरूस उच्चांकी 132 रुपये प्रती किलो दर मिळाला आहे, जो शेतकऱ्यांसाठी आर्थिकदृष्ट्या फायद्याचा ठरत आहे. शिंदे यांना एकरी 13 लाख रुपयांचे उत्पन्न मिळाले आहे, जे पारंपरिक शेतीपेक्षा अनेक पटीने जास्त आहे. यात प्रतवारी व मागणी, वाण, विपणन व्यवस्था व मार्केट यावर दर अवलंबून आहे. याच मार्केट मधून निर्यातक्षम पेरू दुबई व अन्य देशात पाठवले जातात, ज्यामुळे पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही दिसून येतो.

वैज्ञानिक पद्धतीचे व्यवस्थापन

शिंदे यांनी खर्च व उत्पन्न यात व्यवस्थापनाने साधलेला समतोल हे त्यांच्या यशाचे रहस्य आहे. त्यांनी सुरुवातीस चुनखडीरहित साध्या जमिनीचा पोत असलेल्या एक एकरात व्हि.एन.आर या वाणाच्या रोपाची निवड केली. 9 ते 11 फूट (9 फूट दोन्ही ओळीत 11 फूट दोन रोपांत अंतर) नुसार लागवड केली. 5 ट्रेलर शेणखत वापरून मात्रिक सुधारणा केली. ठिबक सिंचनद्वारे वापसा कंडिशन नुसार पाणी व इतर खतांच्या मात्रा दिल्या. पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट केवळ पिकाचा नव्हे तर शेती पद्धतीचाही आहे.

आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर

तण व खर्च कमी करण्याकरिता मल्चिंग वापर केला, ज्यामुळे पाण्याची बचत झाली आणि उत्पादनखर्च कमी झाला. लहान ट्रॅक्टर द्वारे आळी व बुरी प्रतिबंधात्मक फवारणी करण्यात आल्या, ज्यामुळे रासायनिक औषधांचा वापर कमी झाला. बहर आल्यानंतर प्रती पेरूस फोम (अच्छादन) घातल्याने उत्पादनाचा दर्जा उंचावला जाऊ शकला. ही सर्व आधुनिक पद्धती पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट सिद्ध करतात.

ब्रँड म्हणून ओळख निर्माण

विठ्ठल शिंदे म्हणतात, “दिल्लीतील व्यापारी आमच्या पेरूला नावाने ओळखतात. आमच्याकडे ऑर्डर आधीच येते, कारण दर्जेदार उत्पादन हेच आमचे वैशिष्ट्य आहे. काशीलिंगवाडी (जत) या नावाने दर मिळतो.” ही ब्रँड व्हॅल्यू पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट या प्रक्रियेचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. पेरू लागवड फायदेशीर ठरत आहे आणि शिंदे यांनी आणखी एक एकर पेरू लागवड केले आहे, ज्यामध्ये निश्चितपणे अधिक नफा मिळेल अशी त्यांची धारणा आहे.

समुदायावर होणारा सकारात्मक प्रभाव

पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट केवळ शेतकऱ्यांपुरता मर्यादित न राहता संपूर्ण गावाच्या आर्थिक स्थितीवर परिणाम करत आहे. नवीन रोजगार निर्मिती, तंत्रज्ञानाचा प्रसार, बाजारपेठेशी थेट संपर्क आणि आंतरराष्ट्रीय व्यापाराच्या संधी यामुळे गावाचे संपूर्ण आर्थिक भूदृश्य बदलले आहे. शेतकऱ्यांच्या मानसिकतेत झालेला बदल हा सर्वात मोठा पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट आहे.

भविष्यातील संधी आणि आव्हाने

पेरू लागवडीमुळे निर्माण झालेला हा बदल टिकवण्यासाठी सतत नवीन तंत्रज्ञानाचा अंगीकार करणे, बाजारपेठेच्या मागणीनुसार उत्पादन घेणे आणि गुणवत्तेचे नियंत्रण राखणे अत्यावश्यक आहे. जागतिक तापमानवाढ, पाण्याची कमतरता आणि बाजारभावातील चढ-उतार यासारख्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी समुदायाची तयारी आवश्यक आहे. पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट हा केवळ वर्तमानातच नव्हे तर भविष्यातही टिकावा अशी खात्री करून घेणे गरजेचे आहे.

निष्कर्ष

काशिलिंगवाडी गावाची ही यशस्वी कहाणी इतर ग्रामीण भागांसाठी एक आदर्श ठरू शकते. योग्य तंत्रज्ञान, वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि बाजाराची अचूक समज यामुळे शेती ही केवळ जगण्याचे साधन न राहता समृद्धीचे साधन बनू शकते आहे. पेरू लागवडीतून गावाचा कायापालट हे केवळ एक घटनानिहाय उदाहरण न राहता संपूर्ण देशातील ग्रामीण भागांच्या आर्थिक परिवर्तनाचे मॉडेल बनू शकते. विठ्ठल शिंदे यांसारख्या प्रगत शेतकऱ्यांचे धाडस आणि दूरदृष्टी यामुळेच हे परिवर्तन शक्य झाले आहे आणि आता ही चळवळ इतर शेतकऱ्यांमध्ये पसरत आहे.