झाडांची निरोगी वाढ आणि भरपूर उत्पादन घेण्यासाठी जमिनीतील अन्नद्रव्ये महत्त्वाची भूमिका बजावतात. जेव्हा जमिनीतून पुरेशी पोषक तत्वे झाडांना मिळत नाहीत, तेव्हा झाडे विविध प्रकारची लक्षणे दाखवू लागतात. या लेखात आपण अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा सविस्तर अभ्यास करू. शेतकऱ्यांसाठी ही माहिती फार उपयुक्त ठरते कारण ती वेळेत समस्या ओळखून योग्य तोडगा काढण्यास मदत करते.
नत्र कमतरतेची ओळख आणि निवारण
नत्र हे झाडांच्या वाढीसाठी अत्यावश्यक असलेले प्रमुख अन्नद्रव्य आहे. नत्राच्या कमतरतेमुळे झाडांची वाढ खुंटते आणि पाने पिवळी पडू लागतात. ही लक्षणे प्रथम जुन्या पानांवर दिसतात. झाडांची फळधारणा कमी होते आणि उत्पादनावर नकारात्मक परिणाम होतो. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यापैकी नत्र कमतरता सर्वात सामान्य आहे. या समस्येचे निवारण करण्यासाठी १% युरियाचे द्रावण तयार करून (१०० ग्रॅम युरिया + १० लिटर पाणी) झाडांवर फवारणी करावी. हा उपाय करताना अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचे महत्त्व लक्षात घेऊन कृती केली पाहिजे.
स्फुरद कमतरतेची लक्षणे आणि उपचार
स्फुरद हे अन्नद्रव्य मुळांच्या वाढीसाठी आणि ऊर्जा हस्तांतरणासाठी महत्त्वाचे आहे. स्फुरदाच्या कमतरतेमुळे झाडांची वाढ खुंटते, पानांचा रंग गडद जांभळट-हिरवा होतो आणि मुळांची वाढ कमी होते. पानांच्या मागील बाजूस रेडिश रंग दिसू शकतो. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा अभ्यास करताना स्फुरद कमतरतेकडे विशेष लक्ष द्यावे लागते. या समस्येवर उपाय म्हणून २-३% DAP द्रावणाची फवारणी (२०० ग्रॅम DAP प्रति १० लिटर पाणी) किंवा १% पोटॅशियम फॉस्फेट द्रावणाचा वापर करावा. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांची अंमलबजावणी करताना योग्य प्रमाणातच खते वापरावीत.
पालाश कमतरतेचे निदान आणि उपाय
पालाश हे अन्नद्रव्य झाडांच्या रोगप्रतिकारशक्तीसाठी आणि फळांच्या दर्जासाठी महत्त्वाचे आहे. पालाश कमतरता झाल्यास पानांच्या कडा प्रथम पिवळट होतात आणि नंतर तपकिरी बनतात. पाने कडक आणि खडबडीत वाटू लागतात. झाडांची रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होते आणि फळांचा दर्जा खालावतो. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांपैकी पालाश कमतरता ओळखणे सोपे आहे. यावर उपाय म्हणून २% पोटॅशियम सल्फेट फवारणी (२०० ग्रॅम + १० लिटर पाणी) करावी. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा वापर करून पालाश कमतरतेचे निवारण करता येते.
लोह तुटवड्याची ओळख आणि निवारण
लोह हे सूक्ष्म अन्नद्रव्य क्लोरोफिल निर्मितीसाठी आवश्यक आहे. लोहाच्या कमतरतेमुळे नवीन पानांमध्ये शिरा हिरव्या राहतात पण शिरांमधील भाग पिवळा पडतो. हळूहळू संपूर्ण पान पिवळसर होते आणि झाडाची वाढ मंदावते. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांमध्ये लोह कमतरतेकडे विशेष लक्ष दिले पाहिजे. या समस्येसाठी २५ ग्रॅम फेरस सल्फेट १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी किंवा ०.५% फेरस लिग्नाइटचा वापर करावा. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा अभ्यास करून लोह कमतरता सहज ओळखता येते.
बोरॉन कमतरतेची लक्षणे आणि उपचार
बोरॉन हे सूक्ष्म अन्नद्रव्य परागीभवन आणि फळधारणेसाठी महत्त्वाचे आहे. बोरॉन कमतरता झाल्यास झाडाच्या शेंड्याजवळ पाण्याचा अभाव असल्यासारखा परिणाम दिसतो. फांद्या तुटतात, फुले आणि शेंगा गळतात, खोडाचा रंग बदलतो आणि फळे वाकडी-तिडकी होतात. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांपैकी बोरॉन कमतरता ओळखणे कठीण जाते. या समस्येसाठी ५० ग्रॅम बोरिक अॅसिड १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा वापर करून बोरॉन कमतरतेवर मात करता येते.
जस्त कमतरतेचे निदान आणि निवारण
जस्त हे सूक्ष्म अन्नद्रव्य विकास नियंत्रणासाठी आणि एन्झाईम क्रियेसाठी आवश्यक आहे. जस्त कमतरता झाल्यास पानांवर पांढरे डाग दिसतात, पानांची जाडी कमी होते आणि कोंब खुंटतात. झाडाची वाढ अत्यंत मंदावते आणि उत्पादनावर परिणाम होतो. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांमध्ये जस्त कमतरतेकडे लक्ष दिले पाहिजे. यासाठी झिंक सल्फेट २ ते ३ किलो प्रति हेक्टर देणे किंवा ०.३% झिंक सल्फेट फवारणी (३० ग्रॅम + १० लिटर पाणी) करणे उपयुक्त ठरते. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा अभ्यास करून जस्त कमतरता दूर करता येते.
मॅंगनीज कमतरतेची ओळख आणि उपचार
मॅंगनीज हे सूक्ष्म अन्नद्रव्य प्रकाशसंश्लेषणासाठी आवश्यक आहे. मॅंगनीज कमतरता झाल्यास पानांमध्ये शिरा स्पष्ट दिसतात पण शिरेमधील भाग पिवळा पडतो. पानांच्या कडा हिरव्या राहतात आणि पाने सहज गळू शकतात. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांपैकी मॅंगनीज कमतरता ओळखणे सोपे आहे. या समस्येसाठी २ ते २.५ किलो मॅंगनीज सल्फेट प्रति हेक्टर देणे किंवा ०.३% मॅंगनीज सल्फेट फवारणी (३० ग्रॅम + १० लिटर पाणी) करावी. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा वापर करून मॅंगनीज कमतरतेवर मात करता येते.
मॅग्नेशियम कमतरतेची लक्षणे आणि निवारण
मॅग्नेशियम हे क्लोरोफिलचा मुख्य घटक असून प्रकाशसंश्लेषणासाठी अत्यावश्यक आहे. मॅग्नेशियम कमतरता झाल्यास जुन्या पानांमध्ये शिरांमधील भाग पिवळा दिसतो. पानांच्या कडा हिरव्या राहतात आणि पाने कुरतडलेली किंवा वाकलेली दिसतात. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांमध्ये मॅग्नेशियम कमतरतेकडे लक्ष दिले पाहिजे. या समस्येसाठी ५ ग्रॅम मॅग्नेशियम सल्फेट प्रति लिटर पाणी वापरून फवारणी करावी. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा अभ्यास करून मॅग्नेशियम कमतरता दूर करता येते.
तांबे कमतरतेचे निदान आणि उपचार
तांबे हे सूक्ष्म अन्नद्रव्य विविध एन्झाईम क्रियांसाठी आवश्यक आहे. तांब्याच्या कमतरतेमुळे शेंड्याजवळ कोंब वाकडे होणे, फांद्यांचे टोक सुकणे, झाडाची वाढ खुंटणे आणि पाने पिवळी पडणे अशी लक्षणे दिसतात. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांपैकी तांबे कमतरता ओळखणे कठीण जाते. यासाठी ३० ग्रॅम तांबे सल्फेट १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा वापर करून तांबे कमतरतेवर मात करता येते.
गंधक कमतरतेची ओळख आणि निवारण
गंधक हे अन्नद्रव्य प्रथिने निर्मितीसाठी आवश्यक आहे. गंधक कमतरता झाल्यास नवीन पानांचा रंग फिका पिवळा दिसतो. संपूर्ण झाड गळगट दिसू लागते आणि नंतर पानं पूर्ण पिवळी पडतात. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांमध्ये गंधक कमतरतेकडे लक्ष दिले पाहिजे. या समस्येसाठी २ ते ३ किलो गंधक शेंदात देणे किंवा ३० ग्रॅम गंधक १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचा अभ्यास करून गंधक कमतरता दूर करता येते.
निष्कर्ष
झाडांमध्ये अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे दिसणारी लक्षणे वेळेत ओळखून योग्य उपाययोजना केल्यास पिकाचे उत्पादन आणि दर्जा राखता येतो. जमिनीची नियमित तपासणी करणे, संतुलित खतवापर करणे आणि सेंद्रिय खतांचा पुरेसा वापर करणे यामुळे अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेची समस्या टाळता येते. शेतकऱ्यांनी झाडांमधील बदलांचे निरीक्षण करून वेळेत उपचार करावेत जेणेकरून पिकास नुकसान होऊ नये. अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेमुळे झाडांमध्ये दिसणारी लक्षणे आणि योग्य उपाय यांचे ज्ञान शेतीतील यशासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.