गेल्या काही वर्षांपेक्षा यंदा पावसाळ्याचा कालावधी लांबलचक झाल्याने जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे अद्याप सुरू झाली नसल्याचे चित्र दिसते. नोव्हेंबरचा पहिला आठवडा संपूनही कापूस खरेदीसाठी अपेक्षित त्वरित सुरुवात झालेली नाही. सप्टेंबर महिन्यात झालेल्या तीन वेगवेगळ्या अतिवृष्टीमुळे शेतकऱ्यांच्या कापसाच्या पिकावर गंभीर परिणाम झाला आहे. ह्या परिस्थितीत जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे बंद राहणे शेतकऱ्यांसाठी चिंतेचा विषय बनलेला आहे.
शेतकऱ्यांची नाराजी आणि सरकारी दुर्लक्ष
कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांच्या चेहऱ्यावर यंदा नैराश्य दिसत आहे. केंद्र शासनाने कापसासाठी ८,११० रुपये प्रतिक्विंटल हमीभाव जाहीर केल्यानंतरही खरेदी प्रक्रिया सुरू न झाल्यामुळे शेतकरी अस्वस्थ आहेत. सीमांत शेतकऱ्यांसाठी जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे बंद राहिल्याने त्यांच्या आर्थिक परिस्थितीवर गंभीर परिणाम होणार आहे. शासन आणि प्रशासन यांच्याकडून या बाबतीत पुरेसे लक्ष न मिळाल्यामुळे शेतकरी संघटनाही नाराजी व्यक्त करत आहेत.
कापूस खरेदी केंद्र सुरू होण्यासाठीची अडचणी
सीसीआय (कॉटन कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया) तर्फे जिल्ह्यात २५ ठिकाणी कापूस खरेदी केंद्रे सुरू करण्याची योजना होती, परंतु विविध कारणांमुळे ही केंद्रे अजूनही सुरू झालेली नाहीत. अतिवृष्टीमुळे कापसाचे उत्पादन कमी झालेले असून, बरेचशे कापूस ओल्या अवस्थेत आहे. सीसीआयच्या मानकांनुसार ओला कापूस स्वीकारला जात नसल्याने जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे बंद ठेवण्यात आली आहेत. शेतकऱ्यांना आपला कापूस कोरडा करण्यासाठी काही दिवस थांबावे लागणार आहे.
हमीभावाचे आकर्षण आणि वास्तविकता
केंद्र शासनाकडून जाहीर झालेला हमीभाव शेतकऱ्यांसाठी आशेचा किरण ठरला होता, परंतु खरेदी केंद्रे सुरू न झाल्यामुळे हा भाव कागदोपत्रीच राहिला आहे. खासगी व्यापाऱ्यांकडे कापसाची मागणी मर्यादित असल्याने शेतकऱ्यांना पर्याय नाही. जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे बंद असल्याने शेतकरी खासगी व्यापाऱ्यांकडे कमी भावात कापूस विकण्यास भाग पडत आहेत. अनेक शेतकऱ्यांना अतिवृष्टीमुळे नुकसान सहन करावे लागले आहे, त्यामुळे हमीभाव मिळाल्यासच त्यांचे नुकसान भरून निघणे शक्य आहे.
हवामानातील बदल आणि कापसाची गुणवत्ता
नोव्हेंबरच्या पहिल्या आठवड्यापासून पाऊस थांबल्यानंतर थंडीचा हंगाम सुरू झाल्याने कापसाला कोरडे होण्यास अडचण येत आहे. सकाळची दवबिंदू कापसाला ओला करत असल्याने तो कोरडा होण्यास अधिक वेळ लागत आहे. सीसीआयच्या मानकांनुसार कापसातील आर्द्रता निश्चित प्रमाणात असावी लागते. जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे बंद राहिल्याने शेतकऱ्यांना कापूस कोरडा करण्यासाठी पुरेसा वेळ मिळू शकतो, परंतु त्यामुळे त्यांच्या आर्थिक गरजा पूर्ण होत नाहीत.
कपास किसान ॲपवर अल्प नोंदणी: नवीन अडचण
सीसीआयने यंदा कापूस खरेदी प्रक्रिया डिजिटल करण्यासाठी ‘कपास किसान’ ॲप सुरू केले आहे. या ॲपद्वारे शेतकऱ्यांनी आपली नोंदणी करावी अशी अपेक्षा आहे, ज्यानंतर त्यांना खरेदी केंद्रावर कापूस आणण्यासाठी तारीख व वेळ निश्चित केली जाईल. परंतु जळगाव शहरात अपेक्षित ६,००० ऐवजी केवळ ६००-७०० शेतकऱ्यांनीच नोंदणी केलेली आहे. कमी नोंदणीमुळे जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे बंद ठेवण्यात येणे सीसीआयसाठी सोयीचे ठरते. अशाप्रकारे तंत्रज्ञानाचा फायदा घेण्यास शेतकऱ्यांना मदत करण्याची गरज आहे.
भविष्यातील संभाव्यता आणि उपाययोजना
पावसामुळे निर्माण झालेल्या परिस्थितीत शेतकऱ्यांना कापूस कोरडा करण्यासाठी काही आठवडे लागू शकतात. त्यानंतरच सीसीआय कापूस खरेदी केंद्रे सुरू करू शकते. शेतकऱ्यांना या काळात आर्थिक त्रास होणार असल्याने, शासनाने तात्पुरती मदत करण्याचा विचार करावा. जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे बंद असल्याने शेतकऱ्यांचा लागवडीचा खर्च भरून निघणे कठीण झाले आहे. दीर्घकाळात कापूस खरेदी प्रक्रिया सुधारण्यासाठी योग्य तो उपाय योजना आखणे गरजेचे आहे.
निष्कर्ष
जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे बंद असल्याने शेतकऱ्यांच्या आर्थिक भवितव्यावर गंभीर परिणाम होणार आहे. हवामानाच्या अनियमिततेमुळे निर्माण झालेल्या परिस्थितीत शासन, प्रशासन आणि सीसीआयने एकत्र येऊन शेतकऱ्यांच्या समस्येचे निराकरण करणे आवश्यक आहे. जळगाव जिल्ह्यातील कापूस खरेदी केंद्रे बंद ठेवण्याऐवजी ती सुरू करण्यासाठी पर्यायी मार्ग शोधणे गरजेचे आहे, जेणेकरून शेतकऱ्यांना योग्य भाव मिळू शकेल आणि त्यांचे आर्थिक नुकसान टळू शकेल.