भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या व्यक्तिमत्त्वावर सतत चर्चा होत असते, पण त्यांच्या वैयक्तिक आयुष्याबद्दल माहिती मर्यादित आहे. यापैकी एक महत्त्वाचा विषय म्हणजे नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती. हा विषय सार्वजनिक हिताचा असल्याने, त्यांच्या निवडणूक हलफनाम्यातील माहितीवरून त्यांच्या आर्थिक स्थितीचा अंदाज घेता येतो. हा लेख त्यांच्या घोषित मालमत्तेचे सविस्तर विश्लेषण करेल. नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती समजून घेणे हे एका वेगळ्या अर्थाने एका साध्या आणि संयमित जीवनशैलीचे दर्शन घडवते.
सार्वजनिक माहितीचे स्रोत
नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती समजून घेण्यासाठी प्रामुख्याने दोन विश्वासार्ह स्रोत उपलब्ध आहेत. पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा स्रोत म्हणजे भारताच्या निवडणूक आयोगासमोर सादर केलेले त्यांचे स्वतःचे हलफनामे. ही कागदपत्रे ‘MyNeta’ सारख्या पारदर्शकता मंचांवर सार्वजनिकपणे उपलब्ध आहेत आणि त्यात उमेदवारांनी स्वतःच्या मालमत्तेची तपशीलवार घोषणा केलेली असते. दुसरा मुख्य स्रोत म्हणजे वित्तीय वृत्तपत्रे आणि विश्वासार्थ न्यूज पोर्टल्सवर प्रसिद्ध झालेले अहवाल आणि विश्लेषण, जे हलफनाम्यातील माहितीचे परीक्षण करतात.
२०२४ च्या हलफनाम्यानुसार मालमत्तेचा तपशील
२०२४ मध्ये वाराणसी लोकसभा मतदारसंघातून लढताना सादर केलेल्या हलफनाम्यात नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती संपूर्णपणे उलगडून दिसते. त्यानुसार, पंतप्रधान मोदी यांची एकूण घोषित संपत्ती अंदाजे ३.०२ कोटी रुपये आहे. यातील सर्वात मोठा भाग, म्हणजे अंदाजे २.८५ कोटी रुपये, बँकेतील फिक्स्ड डिपॉझिट आणि बचत खात्यांमध्ये गुंतवलेला आहे. रोख रक्कम मात्र फक्त ५२,९२० रुपये इतकीच आहे, जी एका सामान्य मध्यमवर्गीय व्यक्तीच्या रोख शिल्लकीएवढी आहे. त्यांच्या चल मालमत्तेमध्ये सोन्याच्या चार अंगठ्यांचा (एकूण ४५ ग्रॅम) समावेश आहे, ज्याची किंमत सुमारे २.६७ लाख रुपयांइतकी आहे. याशिवाय, राष्ट्रीय बचत प्रमाणपत्र (NSC) आणि पोस्ट ऑफिस योजनांमध्ये सुमारे ९.१२ लाख रुपयांची गुंतवणूक केलेली दिसते. एक महत्त्वाची बाब म्हणजे, हलफनाम्यानुसार त्यांच्याकडे कोणतीही अचल मालमत्ता (जमीन, घर, इमारत) नाही आणि त्यांच्यावर कोणतेही कर्ज किंवा आर्थिक जबाबदारी (Liabilities) नाहीत.
मागील वर्षांशी तुलनात्मक विश्लेषण
नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती यामधील बदल समजून घेण्यासाठी मागील निवडणूक हलफनाम्यांशी तुलना करणे आवश्यक आहे. २०१९ च्या हलफनाम्यानुसार, त्यांची एकूण संपत्ती सुमारे २.५१ कोटी रुपये होती. मनोरंजक बाब म्हणजे, त्यावेळी त्यांच्याकडे सुमारे १.१० कोटी रुपयांची अचल मालमत्ता (गुजरातमधील एक भूखंड) जाहीर केलेली होती. तर २०२४ च्या हलफनाम्यात अचल मालमत्ता ‘शून्य’ (Nil) दर्शवली आहे. याचा अर्थ असा होतो की मागील पाच वर्षांत त्यांनी ती मालमत्ता विकली किंवा ती त्यांच्या नावावर नाही. याउलट, चल मालमत्तेचे मूल्य २०१९ पासून झपाट्याने वाढलेले दिसते, जे प्रामुख्याने बँक FD आणि बचत योजनांमध्ये झालेल्या गुंतवणुकीमुळे आहे.
गुंतवणुकीचे स्वरूप आणि वैशिष्ट्ये
नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती याचे विश्लेषण केल्यास एक गम्भीर आणि सुरक्षित गुंतवणूक धोरण दिसून येते. त्यांची बहुतांश संपत्ती सरकारी बँकांच्या फिक्स्ड डिपॉझिट आणि पोस्ट ऑफिसच्या सर्व्हिसेसमध्ये गुंतवलेली आहे. हे गुंतवणुकीचे प्रकार अत्यंत कमी धोक्याचे आणि स्थिर परतावा देणारे असतात. सोन्याच्या अंगठ्यांशिवाय त्यांनी इतर कोणत्याही प्रकारच्या भांडवली बाजारातील गुंतवणुकीचा (जसे की शेअर्स, म्युच्युअल फंड) अवलंब केलेला दिसत नाही. हे धोरण एका अर्थाने ‘राजकीय नेत्यास शोभणारे रूढीवादी आणि जोखीम-रहित’ असे म्हणता येईल. त्यामुळे, नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती ही केवळ संख्यांपुरती मर्यादित न राहता, ते कोणत्या तत्त्वाने चालतात याचेही दर्शन घडवते.
साधी जीवनशैली आणि सार्वजनिक प्रतिमा
पंतप्रधान मोदी यांची सार्वजनिक प्रतिमा नेहमीच एक साधे, निस्वार्थ आणि राष्ट्रासाठी समर्पित जीवन जगणारे नेते अशी राहिली आहे. हलफनाम्यातील माहिती ही त्यांच्या या प्रतिमेशी पूर्णपणे सुसंगत आहे. सामान्यपणे, भारतातील उच्च-पदावर असलेल्या नेत्यांच्या संपत्तीत अनेक दशलक्ष रुपयांची अचल मालमत्ता, कार मालकी आणि इतर भव्य गुंतवणुका दिसतात. पण नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती यात असे काहीही दिसत नाही. त्यांचा मुख्य उत्पन्नाचा स्रोत म्हणजे सरकारी पगार आणि बचतीवरील व्याज. त्यांच्या जाहीर केलेल्या आयकर रिटर्ननुसार, २०२२-२३ या आर्थिक वर्षातील एकूण उत्पन्न फक्त २३.५६ लाख रुपये होते. हे एका सर्वसामान्य भारतीयाच्या उत्पन्नाच्या जवळपास आहे आणि हेच त्यांच्या साध्या जीवनशैलीचे प्रतीक आहे.
माहितीच्या मर्यादा आणि चुनौती
जरी हलफनामे पारदर्शकतेचे एक साधन असली तरी, नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती याबद्दलची संपूर्ण चित्र ते नेहमीच दाखवत नाहीत. हलफनाम्यात फक्त उमेदवाराच्या स्वतःच्या नावावर असलेल्या मालमत्तेची घोषणा करणे बंधनकारक असते. पत्नी, मुले किंवा इतर आश्रितांच्या नावावर असलेल्या मालमत्तेबद्दल माहिती देणे आवश्यक नसते. त्यामुळे, ही माहिती अपूर्ण असू शकते. याशिवाय, मालमत्तेचे मूल्यांकन हे घोषणाकर्त्याने स्वतः केलेले असते, त्यासाठी कोणत्याही स्वतंत्र तज्ञाची मदत घेणे बंधनकारक नसते. म्हणूनच, काही वेळा माध्यमांमध्ये याबद्दलचे विविध अंदाज प्रसिद्ध होतात, पण ते हलफनाम्यातील अधिकृत आकड्यांपेक्षा वेगळे असू शकतात.
निष्कर्ष
शेवटी,अधिकृत दस्तऐवजांवर आधारित नरेंद्र मोदी यांची संपत्ती ही एका सामान्य मध्यमवर्गीय भारतीयाच्या संपत्तीच्या स्तराचीच आहे. तीन कोटी रुपयांची ही संपत्ती, जी बहुतांश बँक ठेवी आणि सोन्याच्या स्वरूपात आहे, ती भारतातील इतर राजकीय नेत्यांच्या तुलनेत अत्यंत मामुली आहे. त्यांच्याकडे नावाचे घर नसणे, कोणतेही कर्ज नसणे आणि सरकारी पगारावरच जगणे ही त्यांच्या निस्वार्थ वृत्तीचीच निदर्शक आहे. अर्थात, हलफनामे ही केवळ एक कायदेशीर बाध्यता आहे आणि ती संपूर्ण सत्याचा आरसा नसू शकते. तरीही, उपलब्ध माहितीनुसार, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांची आर्थिक स्थिती ही त्यांच्या ‘निष्काम कर्मयोगी’ सार्वजनिक प्रतिमेशी पूर्णतः जुळते आणि ती अनेकांसाठी एक आदर्शच आहे.