हमीभावाने सोयाबीनची प्रत्यक्ष खरेदी १५ नोव्हेंबरपासून सुरू होणार आहे, तसेच हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता देण्यात आलेली आहे. या ठिकाणी शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनासाठी हमीभाव मिळेल. शासकीय पातळीवर झालेल्या या निर्णयामुळे शेतकरी समाजाला दिलासा मिळाला आहे.
महाराष्ट्राच्या शेतकरी जीवनात आणि अर्थव्यवस्थेत सोयाबीन हे एक महत्त्वपूर्ण पिक आहे. मात्र, यंदाच्या अतिवृष्टीने आणि अनियमित हवामानाने या पिकावर केलेल्या संकटांमुळे शेतकऱ्यांना मोठ्या प्रमाणावर आर्थिक नुकसान सहन करावे लागले आहे. अशा इस्पितीच्या प्रसंगी, शासनाकडून मिळणारा हमीभाव हा एकमेव आधारस्तंभ ठरतो. शेतमालाला योग्य व स्थिर बाजारभाव मिळावा, यासाठी राबवण्यात येणाऱ्या हमीभाव योजनेची प्रतीक्षा शेतकरी समाजाने बैठ्या डोळ्यांनी केली आहे. अखेर, सर्व अडचणी आणि विलंबांनंतरही ही प्रक्रियेचा ‘मुहूर्त’ सापडल्याने एक सकारात्मक वातावरण निर्माण झाले आहे.
नागपूर जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांसाठी ही आशेची किरण ठरत आहे, कारण हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता देण्यात आली आहे. ही केंद्रे सुरू होण्यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या परिश्रमाचे योग्य मूल्य मिळेल आणि त्यांच्या आर्थिक स्थैर्यास चालना मिळेल. सोयाबीनसह इतर कडधान्य पिकांसाठी सुरू होणाऱ्या या योजनेतून शेतकऱ्यांना होणाऱ्या फायद्यांपासून ते तांत्रिक प्रक्रियेपर्यंत, या लेखातून सविस्तर माहिती मांसण्यात आली आहे. शासन, पणन मंडळां आणि एनसीसीएफच्या सहकार्यातून ही जी यंत्रणा राबवण्यात येत आहे, त्याचा सखोल आढावा यामध्ये घेण्यात आला आहे. शेतकऱ्यांना त्यांच्या हक्कासाठी आवश्यक असलेली सर्व मार्गदर्शक माहिती एकत्रित स्वरूपात येथे पुरवण्याचा प्रयत्न केला आहे.
नोंदणी प्रक्रियेस सुरुवात
सोमवारपासून शेतकऱ्यांची पोर्टलवर नोंदणी सुरू होत असून, ही प्रक्रिया ३१ डिसेंबरपर्यंत सुरू राहणार आहे. अधिकाऱ्यांनी स्पष्ट केले आहे की हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता मिळाल्यामुळे शेतकऱ्यांना नोंदणी करणे सुलभ होईल. पोर्टल सक्रिय न झाल्याने नोंदणीत झालेल्या विलंबामुळे शेतकऱ्यांमध्ये काही काळ गोंधळ निर्माण झाला होता, परंतु आता तो दूर झाला आहे.
एनसीसीएफची भूमिका आणि केंद्रांची निवड
हमीभाव योजनेअंतर्गत राज्यातील वेगवेगळ्या जिल्ह्यांची वाटणी करण्यात आली असून, नागपूर जिल्हा एनसीसीएफ (नॅशनल को-ऑपरेटिव्ह कंझ्युमर्स फेडरेशन) यांच्या ताब्यात दिला गेला आहे. मूळतः जिल्ह्यातील १३ ठिकाणी केंद्रे सुरू करण्याचा प्रस्ताव होता, परंतु शेवटी हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता देण्यात आली. उर्वरित सहा केंद्रांना मंजुरी नाकारण्यात आली आहे. यातील बहुतांश केंद्रे सोयाबीन उत्पादन करणाऱ्या तालुक्यांमध्ये निवडली गेली आहेत.
शेतकऱ्यांवरील हवामानाचा संकट आणि हमीभावाची गरज
यंदा सोयाबीन पिकावर अतिवृष्टी आणि सततच्या पावसामुळे मोठे नुकसान झाले आहे. यामुळे उत्पादन कमी झाले तर खुल्या बाजारातील भाव कोसळल्याने शेतकऱ्यांची आर्थिक परिस्थिती अधिकच बिकट बनली आहे. अशा वेळी हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता देणे हा एक प्रकारचा रामबाण उपाय ठरू शकतो. दिवाळीपूर्वी ही खरेदी सुरू व्हायला हवी होती, परंतु नोडल एजंसी नियुक्त करताना झालेल्या विलंबामुळे ते शक्य झाले नाही.
खरेदी केंद्रांची यादी आणि त्यांचे महत्त्व
नागपूर जिल्ह्यातील नरखेड, काटोल, सावनेर, कळमेश्वर, रामटेक, उमरेड, भिवापूर, पारशिवनी आणि कळमना या नऊ ठिकाणी हमीभाव केंद्रे सुरू करण्यात आली आहेत. यापैकी बहुतांश केंद्रे मार्केटिंग फेडरेशन आणि विदर्भ मार्केटिंग फेडरेशन यांच्यातर्फे चालवली जातील. हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता मिळाल्याने स्थानिक पातळीवर शेतकऱ्यांना मोठ्या प्रमाणात फायदा होईल. ही केंद्रे शेतकऱ्यांना चांगला भाव मिळवून देण्यासोबतच बाजारातील अस्थिरतेपासूनही संरक्षण प्रदान करतील.
पोर्टल सक्रियतेबाबतची अपेक्षा
जिल्हा पणन अधिकारी अजय बिसेन यांनी नमूद केले आहे की खरेदीसाठी सर्व आदेश प्राप्त झाले आहेत, परंतु एनसीसीएफकडून पोर्टल अद्याप सक्रिय झाले नसल्याने नोंदणी प्रक्रिया सुरू होऊ शकली नाही. तथापि, सोमवारपर्यंत पोर्टल सक्रिय होण्याची अपेक्षा आहे. एकदा पोर्टल सक्रिय झाले की, हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता मिळाल्याने शेतकऱ्यांना त्यांचे उत्पादन योग्य दरात विकता येईल.
शेतकऱ्यांसाठी मार्गदर्शन
शेतकऱ्यांनी त्यांची नोंदणी सोमवारपासून पोर्टलवर करावी, कारण ही प्रक्रिया ३१ डिसेंबरपर्यंतच मर्यादित आहे. नोंदणी झाल्यानंतर, १५ नोव्हेंबरपासून त्यांच्या शेतमालाची खरेदी सुरू होईल. हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता मिळाल्यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनाचा योग्य दर मिळेल आणि त्यांना आर्थिक स्थैर्य प्राप्त होईल.
योजनेचा दीर्घकालीन प्रभाव
हमीभाव योजनेमुळे केवळ सध्याच्याच नाही तर भविष्यातही शेतकऱ्यांना फायदा होईल. उत्पादन खर्चापेक्षा कमी भाव मिळाल्यास शेतकऱ्यांना आर्थिक तोटा सहन करावा लागतो, परंतु हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता मिळाल्याने शेतकरी समुदायाला बाजारातील चढ-उतारांपासून मुक्तता मिळेल. यामुळे शेतीक्षेत्रातील उत्पादनक्षमता वाढेल आणि शेतकऱ्यांचे आर्थिक रक्षण होईल.
निष्कर्ष
शेतकऱ्यांच्या कल्याणासाठी हमीभाव ही एक महत्त्वाची योजना आहे. नागपूर जिल्ह्यात सुरू करण्यात आलेली नऊ केंद्रे या दिशेने एक सकारात्मक पाऊल आहे. हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नागपूर जिल्ह्यातील ९ खरेदी केंद्रांना मान्यता मिळाल्याने शेतकऱ्यांना योग्य दर मिळण्यास मदत होईल आणि त्यांचे आर्थिक स्थैर्य साध्य होईल. या योजनेमुळे शेतीक्षेत्राला चालना मिळेल आणि शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावेल.