ज्वारीचे हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन घेऊन सांगलीच्या शेतकऱ्याने केली कमाल
शेतकरी मित्रांनो या लेखात तुमच्यासाठी प्रेरणास्थान ठरु शकणाऱ्या चंद्रसेन पाटील या सांगलीच्या शेतकऱ्याची यशोगाथा प्रस्तूत केलेलीं आहे. या शेतकऱ्याने हेक्टरी ८० क्विंटल ज्वारीचे विक्रमी उत्पादन घेऊन महाराष्ट्रात प्रथम येण्याचा मान पटकावला आहे.
महाराष्ट्रातील सांगली जिल्ह्याच्या कवठेमहांकाळ तालुक्यातील तिसंगी गावचे शेतकरी चंद्रसेन नारायण पाटील यांनी राज्यस्तरीय पीक स्पर्धेत ज्वारीचे **हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन** घेऊन इतिहास रचला आहे. कृषी विभागाने २०२३ च्या रब्बी हंगामात घेतलेल्या या स्पर्धेत त्यांनी ज्वारीच्या पिकात प्रथम क्रमांक पटकावला, आणि शेतकऱ्यांसाठी नवीन प्रेरणा निर्माण केली आहे.
#### **ज्वारीचे हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन रहस्य: आधुनिक शेतीचा वैज्ञानिक दृष्टिकोन
**
चंद्रसेन पाटील यांनी **ज्वारीचे हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन** साध्य करण्यासाठी अनेक आधुनिक पद्धतींचा अवलंब केला. त्यांनी डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाच्या शिफारसीनुसार **फुले रेवती** जातीचे बियाणे वापरले, जे उच्च उत्पादनक्षम आणि रोगप्रतिरोधक आहे . बियाण्याच्या प्रक्रियेत रासायनिक आणि जैविक उपचार (जसे की अझोटोबॅक्टर) वापरून रोपांची वाढ सुधारली.
हे ज्वारीचे हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन घेण्यासाठी त्यांनी सिंचनासाठी **ठिबक पद्धत** अपनावून पाण्याचा काटकसरीने वापर केला. यामुळे पाण्याची बचत होत असून, पिकाची गुणवत्ता वाढली . खतव्यवस्थापनात संतुलित प्रमाणात शेणखत, निंबोळी पेंड, आणि सूक्ष्म पोषक तत्वे (सिलिकॉन, झिंक सल्फेट) वापरली, ज्यामुळे मातीची सुपीकता टिकून राहिली.
#### **संशोधन आणि स्थानिक मार्गदर्शनाची भूमिका**
त्यांनी कृषी विज्ञान केंद्र, बोरगाव येथील शास्त्रज्ञांशी सहकार्य करून ज्वारीच्या पिकाचे नियोजन केले. कीटक आणि रोग नियंत्रणासाठी **समेकित कीटनियंत्रण (IPM)** पद्धत वापरली, ज्यामध्ये क्लोरीपायरीफॉस सारख्या जैविक उपचारांसह फवारणी केली . याशिवाय, पेरणीनंतर विरळणी करून रोपांमध्ये योग्य अंतर राखले, ज्यामुळे प्रत्येक रोपाला पुरेसा प्रकाश आणि पोषक तत्वे मिळाली.
#### **ज्वारीचे हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन: शेतकऱ्यांसाठी नवीन मानदंड**
चंद्रसेन पाटील यांचे हे यश केवळ वैयक्तिक नाही, तर संपूर्ण महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी एक आदर्श ठरले आहे. त्यांच्या या प्रयत्नांमुळे ज्वारीच्या पिकाची सरासरी उत्पादकता **दीडपट** ओलांडली, जी राज्य सरकारच्या पीक स्पर्धेच्या निकषांनुसार पुरस्कारासाठी पात्र ठरते . या उपलब्धीमुळे त्यांना राज्यस्तरीय प्रथम पुरस्कार (५०,००० रुपये) मिळाला, आणि सांगली जिल्ह्याचे नाव कृषी क्षेत्रात उज्वल केले.
### **आधुनिक लागवडीचे फायदे: ज्वारीचे हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन कसे शक्य आहे?**
१. **उच्च उत्पादनक्षम वाणे**: फुले रेवती, सीएसएच-३९ आर सारख्या संकरित जाती धान्य आणि कडब्याच्या दृष्टीने उत्कृष्ट आहेत. या वाणांमध्ये रोगप्रतिरोधक क्षमता असून, हेक्टरी ३५-४५ क्विंटल धान्य आणि ८०-१०० क्विंटल कडबा उत्पादन शक्य आहे. या शेतकऱ्याने ज्वारीचे हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन घेऊन घवघवीत यश प्राप्त केले आहे.
२. **वैज्ञानिक सिंचन पद्धती**: ठिबक सिंचन, स्प्रिंकलर यांसारख्या पद्धतींमुळे पाण्याचा कार्यक्षम वापर होतो आणि पिकाची वाढ नियंत्रित होते .
३. **संतुलित खतव्यवस्थापन**: मायक्रोन्यूट्रिएंट्स (झिंक, मॅग्नेशियम) आणि जैविक खते (जिवामृत) वापरल्याने मातीची संरचना सुधारते आणि उत्पादन वाढते.
४. **समेकित कीटनियंत्रण**: रासायनिक आणि जैविक उपचारांच्या मिश्रणाने पिकांवरील रोग आणि कीटकांचा प्रभाव कमी होतो.
५. **बाजारातील मागणी आणि आर्थिक स्थैर्य**: सोलापूर, बार्शी सारख्या बाजारपेठांमध्ये ज्वारीला उच्च भाव (५,१०० रुपये/क्विंटल) मिळतो, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना नफा होतो.
### **आधुनिक शेतीचा वापर फायदेशीर**
चंद्रसेन पाटील यांच्या **ज्वारीचे हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन** या यशाने सिद्ध झाले आहे की, आधुनिक तंत्रज्ञान आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचा वापर करून पारंपारिक पिकांमध्येही क्रांती घडवता येते. हेक्टरी ८० क्विंटल उत्पादन हा केवळ एक आकडा नाही, तर शाश्वत शेतीचा पाया आहे. शेतकऱ्यांनी ज्वारी सारख्या पिकांकडे पुन्हा लक्ष द्यावे, कारण बाजारातील मागणी आणि सरकारी योजनांमुळे हे पीक आर्थिकदृष्ट्या फायद्याचे ठरू शकते.
ज्वारी लागवडीचे फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:
१. पाण्याची कमी गरज
ज्वारी पिकाला कमी पाण्याची आवश्यकता असते. त्यामुळे शुष्क आणि दुर्जल भागातही या पिकाची चांगली लागवड करता येते.
२. पोषणमूल्य
ज्वारीमध्ये प्रथिने, फायबर, जीवनसत्त्वे आणि खनिजे भरपूर प्रमाणात असतात. हे पौष्टिक धान्य म्हणून आहारात समाविष्ट केल्याने आरोग्यास लाभ होतो.
३. आर्थिक लाभ
ज्वारीची लागवड खर्च कमी आणि उत्पन्न जास्त असते. कमी खत व पाण्याच्या गरजेमुळे शेतकऱ्यांचा खर्च कमी होतो आणि चांगल्या उत्पन्नाची शक्यता वाढते.
४. पर्यावरणास अनुकूल
ज्वारी पिक पर्यावरणास अनुकूल आहे. याची लागवड मातीची गुणवत्ता सुधारते आणि इतर पिकांबरोबर फेरपालट केल्याने मातीतील पोषक तत्वांची टिकाव धरली जाते.
५. रोग व कीटक नियंत्रण
ज्वारीच्या पिकावर सामान्यतः कमी रोग व कीटकांचा प्रादुर्भाव होतो, ज्यामुळे कीटकनाशकांचा वापर कमी करावा लागतो.
६. विविध उपयोग
ज्वारीचा उपयोग अन्नधान्य (भाकरी, पीठ), जनावरांच्या चाऱ्यासाठी, तसेच औद्योगिक उत्पादनांसाठी (स्टार्च, इथेनॉल) केला जातो.
या फायदे शेतकरी आणि स्थानिक लोकांच्या आहारासाठी ज्वारी एक उपयुक्त पर्याय बनवतात.