नवरात्राच्या पवित्र सणाच्या निमित्ताने, मोदी सरकारने देशभरातील गरीब कुटुंबांसाठी एक महत्त्वाची घोषणा केली आहे. प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटपाचा हा महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प सुरू करण्यात आला आहे. या निर्णयामुळे देशातील उज्ज्वला लाभार्थ्यांची संख्या 10.6 कोटी पर्यंत पोहोचेल, जी सरकारच्या महिला सक्षमीकरणावरील भराचे प्रतीक आहे. ही घोषणा पेट्रोलियम आणि नैसर्गिक वायू मंत्री हरदीप सिंग पुरी यांनी सोमवारी केली, ज्यानुसार सरकार प्रत्येक कनेक्शनसाठी 2,050 रुपये खर्च करेल. उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटप ही केवळ एक योजना नसून, ग्रामीण भारतातील महिलांचे जीवन उज्ज्वल करण्याचा एक मार्ग आहे.
योजनेचे व्यापक स्वरूप आणि तपशील
प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजना ही केवळ एलपीजी सिलेंडरपुरती मर्यादित नसून, एक संपूर्ण स्वच्छताविषयक पॅकेज आहे. उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटप यामध्ये केवळ गॅस सिलेंडरचा समावेश नसून, एक मोफत एलपीजी सिलेंडर, गॅस स्टोव्ह, रेग्युलेटर आणि इतर संबंधित उपकरणे यांचा समावेश आहे. सध्या, मोदी सरकारच्या 300 रुपयांच्या अनुदानामुळे, 10.33 कोटी उज्ज्वला कुटुंबांसाठी सिलेंडर रिफिल केवळ 553 रुपयांत उपलब्ध आहे. ही किंमत जगातील इतर एलपीजी उत्पादक देशांपेक्षा खूपच कमी आहे, ज्यामुळे गरीब कुटुंबांसाठी स्वच्छ इंधनाची परवडणूक शक्य झाली आहे. या योजनेतर्गत सिलेंडर वाटपासोबतच सुरक्षितता आणि वापराविषयी प्रशिक्षण देण्यात येते.
महिला सक्षमीकरणाचे साधन
पेट्रोलियम आणि नैसर्गिक वायू मंत्री हरदीप पुरी यांनी ही घोषणा महिलांसाठी नवरात्रीची भेट म्हणून केली आहे. त्यांच्या मते, उज्ज्वला योजनेचा विस्तार हा पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या महिला सक्षमीकरणाच्या वचनबद्धतेचे प्रतिबिंब आहे. इंस्टाग्रामवरील एका पोस्टमध्ये त्यांनी नमूद केले की, “पंतप्रधान मोदी महिलांचा आदर करतात. या निर्णयामुळे माता आणि भगिनींचा आदर आणि सक्षमीकरण करण्याचा आपला संकल्प आणखी दृढ होतो.” उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटप हे केवळ इंधनपुरवठ्यापुरते मर्यादित नसून, महिलांना रसोईच्या धुरापासून मुक्त करण्याचे एक साधन आहे. यामुळे महिलांना इतर उत्पादक कामांसाठी वेळ मिळतो आणि त्यांचे आरोग्य सुधारते.
पात्रता निकष आणि अर्ज प्रक्रिया
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही पात्रता निकष निश्चित केले आहेत. गरीब कुटुंबातील, अनुसूचित जाती आणि जमातीतील प्रौढ महिला ज्यांच्या घरी एलपीजी कनेक्शन नाही, त्या उज्ज्वला 2.0 अंतर्गत मोफत एलपीजी कनेक्शनसाठी पात्र आहेत. नोंदणीसाठी, महिलांकडे आधार कार्ड, रेशन कार्ड, पत्त्याचा पुरावा, पासपोर्ट आकाराचा फोटो आणि बँक खाते असणे आवश्यक आहे. उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटप साठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया अगदी सोपी आणि सोयीस्कर आहे. अर्जकर्त्यांनी प्रथम अधिकृत वेबसाइट (https://pmuy.gov.in/e-kyc.html) द्वारे उज्ज्वला 2.0 योजनेसाठी ऑनलाइन अर्ज भरणे आवश्यक आहे.
ऑनलाइन अर्ज प्रक्रियेची चरण-दर-चरण माहिती
उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटपसाठी ऑनलाइन अर्ज भरण्याची प्रक्रिया अनेक टप्प्यात पूर्ण होते. प्रथम, अर्जकर्त्याने वेबसाइटवर जाऊन तेल कंपनीचे नाव (इंडेन, भारतगॅस किंवा एचपी गॅस) निवडावे. त्यानंतर कनेक्शन प्रकार म्हणून ‘उज्ज्वला 2.0 नवीन कनेक्शन‘ निवडावा. यानंतर राज्य, जिल्हा आणि वितरकाचे नाव निवडणे आवश्यक आहे. मोबाईल नंबर, कॅप्चा आणि ओटीपी प्रविष्ट केल्यानंतर, अर्जकर्त्याला श्रेणी निवडावी लागेल. त्यानंतर कुटुंब तपशील, वैयक्तिक तपशील, पत्ता आणि बँक तपशील प्रविष्ट करावे लागतील. शेवटी सिलिंडर प्रकार (ग्रामीण किंवा शहरी) निवडून, घोषणा स्वीकारून अर्ज सबमिट करावा लागतो. अर्ज सबमिट झाल्यानंतर मिळणाऱ्या संदर्भ क्रमांकासह अर्जकर्त्याने गॅस एजन्सीकडे जावे लागेल.
आर्थिक आणि सामाजिक परिणाम
उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटपयोजनेचे आर्थिक आणि सामाजिक दृष्ट्या खूप महत्त्व आहे. एका बाजूला जेथे गरीब कुटुंबांना स्वच्छ इंधनाचा लाभ मिळत आहे, तर दुसरीकडे त्यामुळे महिला आणि मुलांचे आरोग्य सुधारते. पारंपरिक चुलीवर शिजवणे करताना निर्माण होणाऱ्या धुरामुळे श्वसनाचे आजार होण्याचा धोका असतो, जो एलपीजी वापरल्याने कमी होतो. याशिवाय, जळाऊ लाकूड गोळा करण्यासाठी महिलांना लागणारा वेळ वाचतो, ज्यामुळे त्यांना इतर उत्पादक कामांसाठी वेळ मिळू शकतो. सरकारच्या या पाऊलामुळे पर्यावरणासुद्धा फायदा होतो, कारण लाकडाचा वापर कमी झाल्याने झाडांची तोड कमी होते.
योजनेचा ऐतिहासिक संदर्भ आणि यश
प्रधानमंत्री उज्ज्वला योजना ही 2016 मध्ये सुरू करण्यात आली होती, ज्याचे मूळ उद्दिष्ट गरीब कुटुंबांना स्वच्छ इंधनापर्यंत पोहोच उपलब्ध करून देणे होते. तेव्हापासून आजपर्यंत या योजनेने अनेक कोटी कुटुंबांचे जीवन सुधारले आहे. उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटप हा या योजनेचा नवीन टप्पा आहे, जो देशातील अंतिम व्यक्तीपर्यंत पोहोचण्याच्या सरकारच्या धोरणाचे प्रतिबिंब आहे. गेल्या काही वर्षांत, एलपीजीचा वापर करणाऱ्या कुटुंबांची टक्केवारी लक्षणीयरीत्या वाढली आहे. ग्रामीण भागात एलपीजीचा वापर 2015 मध्ये 35% होता, तो आज 105% पर्यंत पोहोचला आहे, जो योजनेचे यश दर्शवते.
भविष्यातील आव्हाने आणि संधी
उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटप योजनेच्या अंमलबजावणीत काही आव्हाने आहेत, विशेषत: दुर्गम भागात पोहोच आणि लोकांमध्ये जागरुकता निर्माण करणे. तथापि, सरकार या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी सतत प्रयत्नशील आहे. तंत्रज्ञानाच्या मदतीने अर्ज प्रक्रिया सुलभ केली गेली आहे आणि जागरुकता मोहिमेद्वारे लोकांपर्यंत माहिती पोहोचवण्याचे प्रयत्न केले जात आहेत. भविष्यात, सरकार ही योजना आणखी विस्तृत करण्याचा विचार करत आहे, ज्यामुळे अधिकाधिक कुटुंबांना स्वच्छ इंधनाचा लाभ मिळू शकेल. देशातील प्रत्येक कुटुंबापर्यंत स्वच्छ इंधन पोहोचवणे हे या योजनेचे अंतिम लक्ष्य आहे.
निष्कर्ष
उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटपही केवळ एक योजना नसून, गरीब कुटुंबांचे जीवन उज्ज्वल करण्याचा सरकारचा संकल्प आहे. यामुळे महिला सक्षमीकरणाला चालना मिळेल, आरोग्यात सुधारणा होईल आणि पर्यावरणाचे संरक्षण होईल. नवरात्राच्या सणाच्या निमित्ताने सरकारने दिलेली ही भेट खरोखरच महत्त्वाची आहे. जेव्हा देशातील प्रत्येक कुटुंब स्वच्छ इंधनाचा वापर करू लागेल, तेव्हाच ‘स्वच्छ भारत’चे स्वप्न साकार होईल. उज्ज्वला योजनेंतर्गत 25 लाख मोफत एलपीजी सिलेंडर वाटप हे या दिशेने उचललेले एक महत्त्वाचे पाऊल आहे, ज्यामुळे देशाच्या प्रगतीला गती मिळेल.