शेतकरी मित्रांनो उन्हाळी कांदा लागवड करण्याची पद्धत सविस्तरपणे या लेखातून जाणून घेणार आहोत.
उन्हाळी कांदा लागवड हे शेतकऱ्यांसाठी नफ्याचे आणि टिकाऊ पीक मानले जाते. या हंगामात कांद्याची मागणी जास्त असते, त्यामुळे योग्य पद्धतीने केलेल्या लागवडीमुळे उच्च उत्पादन आणि चांगला बाजारभाव मिळू शकतो. उन्हाळी कांदा लागवडीची संपूर्ण प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:
**1. पूर्वमशागत आणि जमीन निवड**
उन्हाळी कांदा लागवडीसाठी **पाण्याचा उत्तम निचरा होणारी हलकी ते मध्यम भारी जमीन** योग्य असते. चिकणमाती किंवा खारवट जमिनीत लागवड टाळावी . जमिनीची pH मूल्ये 6.5 ते 7 दरम्यान असावीत. लागवडीपूर्वी जमिनीची 2-3 वेळा नांगरणी करून भुसभुशीत करावी आणि प्रति हेक्टर 10-15 टन शेणखत मिसळावे . सेंद्रिय खतांसोबत ट्रायकोडर्मा जिवाणूंचा वापर करून मातीची सुपीकता वाढवावी .
**2. बियाणे निवड आणि रोपवाटिका व्यवस्थापन**
उन्हाळी हंगामासाठी **एन-2-4-1, अॅग्रीफाऊंड लाईट रेड, अर्का निकेतन** या सुधारित जाती योग्य आहेत . प्रति हेक्टर 8-10 किलो बियाणे पुरेसे असते . रोपवाटिकेसाठी 1 मीटर रुंद आणि 15 सेमी उंच गादीवाफे तयार करावेत. बियाणे 2-3 सेमी खोल पेरून, पेरणीनंतर पेंडीमिथॅलीन तणनाशकाची फवारणी करावी . रोपे 6-7 आठवड्यांत तयार होतात .
**3. पुनर्लागवड आणि अंतर व्यवस्था**
उन्हाळी कांदा लागवडीसाठी **10 सेमी × 15 सेमी** अंतरावर रोपे लावावीत . रोपे लावताना मुळांना हलके दाबून मातीने झाकावे. **बेड पद्धतीने लागवड** केल्यास पाण्याचा निचरा सुधारतो आणि उत्पादन 20-25% वाढते . ठिबक सिंचन पद्धत वापरल्यास पाणी आणि खताची बचत होते .
**4. पाणी व्यवस्थापन**
उन्हाळी कांदा लागवडीनंतर **दर 2-3 दिवसांनी हलके पाणी** द्यावे. पिकाच्या वाढीच्या टप्प्यात 10-12 वेळा पाणी देणे पुरेसे असते. काढणीच्या 15 दिवस आधी पाणी बंद करावे, नाहीतर कांद्याची साठवणक्षमता कमी होते . जास्त पाणी दिल्यास जांभळा डाग रोग होण्याची शक्यता असते .
**5. खत व्यवस्थापन**
लागवडीच्या वेळी प्रति हेक्टर 50:50:50 किलो नत्र:स्फुरद:पालाश द्यावे. 30 आणि 45 दिवसांनी 50 किलो नत्रचे दोन हप्त्यात वाटप करावे . सेंद्रिय खतांसोबत जीवाणू खतांचा वापर केल्यास मुळांची वाढ चांगली होते .
**6. तण आणि रोग नियंत्रण**
– **तण नियंत्रण**: लागवडीनंतर 2-3 दिवसांनी स्टॅम्प 30 ईसी (3 लिटर/हेक्टर) किंवा क्वेझालोफॉप इथाइल (400 मिली/हेक्टर) फवारावे .
– **रोग नियंत्रण**: **जांभळा डाग** रोगासाठी मॅन्कोझेब (2.5 ग्रॅम/लीटर) 10 दिवसांच्या अंतराने फवारावे . **थ्रिप्स** साठी इमिडाक्लोप्रीड (125 मिली/हेक्टर) वापरावे .
**7. काढणी आणि साठवण**
उन्हाळी कांदा लागवडीनंतर **90-100 दिवसांनी** काढणीसाठी तयार होतो. 50% पाने पिवळी पडल्यावर काढणी करावी . कांदे सुकवून, छायेत साठवावेत. उन्हाळी हंगामात प्रति हेक्टर **250-300 क्विंटल** उत्पादन मिळते .
### **उन्हाळी कांदा लागवडीचे फायदे आणि १० उत्कृष्ट बियाण्यांच्या जाती**
#### **उन्हाळी कांदा लागवडीचे फायदे:**
1. **जास्त बाजारभाव:** उन्हाळी कांदा हंगामात उपलब्ध नसल्यामुळे त्याला बाजारात अधिक दर मिळतो.
2. **जमिनीचा चांगला वापर:** रब्बी हंगामानंतर उन्हाळी कांदा घेतल्यास जमिनीचा उपयोग अधिक चांगल्या प्रकारे केला जातो.
3. **साठवणुकीस अनुकूल:** उन्हाळी कांदा दीर्घकाळ टिकणारा असल्याने तो दीर्घकालीन साठवणीस योग्य ठरतो.
4. **पाणीबचत:** योग्य सिंचन पद्धती (थेंब सिंचन) वापरल्यास पाणीबचतीस मदत होते.
5. **कीड व रोग कमी:** उन्हाळ्यात कमी आर्द्रतेमुळे कांद्यावर होणारे रोग आणि कीड तुलनेत कमी असतात.
6. **उत्पन्न वाढ:** सुधारित तंत्रज्ञान आणि योग्य जाती वापरल्यास प्रति हेक्टर उत्पादन वाढते.
7. **शेतीला जोडधंदा:** कांद्याच्या चाळी (गोदाम) तयार करून साठवणुकीसाठी अतिरिक्त उत्पन्न मिळू शकते.
### **उन्हाळी कांदा लागवडीसाठी १० उत्कृष्ट बियाण्याच्या जाती आणि त्यांची वैशिष्ट्ये:**
| **बियाण्याची जात** | **वैशिष्ट्ये** |
|——————–|————–|
| **१. भोलापुरी (Bholapuri)** | मोठ्या आकाराचा, पातळ सालीचा, चांगली साठवणूक क्षमता |
| **२. निफत-2 (NIFA-2)** | अधिक उत्पादनक्षम, लालसर कांदे, चांगली टिकाऊ क्षमता |
| **३. अग्रिफाऊंड डार्क रेड** | गडद लाल रंग, मोठ्या आकाराचे कांदे, दीर्घ साठवणूकक्षम |
| **४. अर्का कल्याण** | लवकर तयार होणारी जात, मध्यम आकाराचे कांदे, चमकदार लालसर रंग |
| **५. अर्का निकेतन** | उष्ण हवामानासाठी योग्य, अधिक उत्पादन देणारी जात |
| **६. एन-53 (N-53)** | कमी कालावधीत उत्पादन, गडद लाल रंग, उत्तम टिकाव |
| **७. पौनी 51** | मोठ्या कांद्याचे प्रमाण अधिक, निर्यातीसाठी योग्य |
| **८. स्वाती** | मध्यम ते मोठ्या आकाराचे कांदे, कमी पाण्यात चांगले उत्पादन |
| **९. महाको 55** | रोग प्रतिकारक, अधिक टिकाऊ, सरासरी २५-३० टन उत्पादन प्रति हेक्टर |
| **१०. एफएलआर 248** | उष्णतेस प्रतिकारक, मोठ्या आकाराचे कांदे, उच्च दर्जाचे उत्पादन |
#### **उन्हाळी कांदा लागवड आहे फायदेशीर**
उन्हाळी कांदा लागवड ही शेतकऱ्यांसाठी अधिक फायदेशीर ठरते. योग्य जातींची निवड करून, आधुनिक तंत्रज्ञान वापरून आणि योग्य व्यवस्थापन करून प्रति हेक्टर उत्पादन वाढवता येते. उच्च बाजारभाव आणि दीर्घकाळ टिकण्याच्या क्षमतेमुळे उन्हाळी कांद्याची मागणी कायम राहते.
**निष्कर्ष**
उन्हाळी कांदा लागवड ही योग्य तंत्रज्ञान आणि व्यवस्थापनाने केल्यास शेतकऱ्यांना चांगला नफा देऊ शकते. पाणी व्यवस्थापन, रोगनियंत्रण, आणि वेळेवरची काढणी या टप्प्यांची काळजी घेतल्यास उच्च दर्जाचे कांदे बाजारात विकले जाऊ शकतात. हे पीक केवळ आर्थिकदृष्ट्याच नव्हे तर बहु-हंगामी शेतीच्या दृष्टीनेही महत्त्वाचे आहे.