कृषी मंत्री दत्तात्रय भरणे यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या बैठकेत एक महत्त्वाचा निर्णय घेण्यात आला. केंद्र शासनाकडून प्रमाणित झालेल्या संस्थांद्वारे दिली जाणारी सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्रे आता काटेकोरपणे तपासली जातील. या पावलामागे शेतकऱ्यांना होणाऱ्या फसवणुकीवर रोखण्याचा मुख्य हेतू आहे. सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी या संदर्भात एक अतिशय आवश्यक कार्यवाही ठरते. राज्यातील हजारो शेतकरी सेंद्रिय पद्धतीने शेती करून त्यांच्या उत्पादनांसाठी प्रमाणपत्रे मिळवतात, परंतु या प्रक्रियेत काही गैरव्यवहार घडत असल्याचे समोर आले आहे. त्यामुळे सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी करणे अगत्याचे झाले आहे.
तपासणीची यंत्रणा आणि प्रक्रिया
सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी करताना कृषी विभागाकडून संपूर्ण प्रक्रियेचे निरीक्षण केले जाणार आहे. प्रमाणपत्रे देणाऱ्या संस्था केंद्र शासनाकडून मान्यता प्राप्त असल्या तरी, राज्य शासन त्यांच्या कार्यावर लक्ष ठेवणार आहे. सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी यासाठी प्राथमिक स्तरावरील प्रमाणपत्रे तपासली जातील. शेतकऱ्यांना दिली जाणारी प्रमाणपत्रे खरी आहेत की नाहीत, ती चुकीच्या पद्धतीने वापरली तर नाहीत यावर देखरेख ठेवली जाईल. कोणतीही अनियमितता आढळल्यास, केंद्र शासनाकडे अहवाल पाठविण्यात येईल. यामुळे प्रमाणपत्रांची विश्वासार्हता राहील आणि शेतकऱ्यांचे हित संरक्षित होईल.
शेतकऱ्यांवर होणारे परिणाम
सध्याच्या परिस्थितीत अनेक शेतकरी सेंद्रिय पद्धतीने शेती करून प्रमाणपत्रे मिळवतात, परंतु काही वेळा दुसऱ्या शेतकऱ्यांकडून या प्रमाणपत्रांचा गैरवापर केला जातो. एकाच प्रमाणपत्रावर इतर शेतकऱ्यांचा नैसर्गिक नसलेला माल विकला जातो, ज्यामुळे मूळ शेतकऱ्याला योग्य दर मिळू शकत नाही. सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी या समस्येवर उपाय ठरते. प्रमाणपत्रांच्या वापरावर नजर ठेवल्यास, शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनांचा योग्य दर मिळू शकेल. शिवाय, सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी केल्याने शेतकऱ्यांना प्रामाणिकपणे शेती करण्यास प्रोत्साहन मिळेल.
ग्राहक हिताचे संरक्षण
सेंद्रिय शेतीमालाला ग्राहकांकडून मोठी मागणी आहे, कारण त्यासाठी ते अधिक किंमत देण्यास तयार असतात. परंतु, बाजारात खोट्या प्रमाणपत्रांचा वापर करून नैसर्गिक नसलेली उत्पादने विकली जातात. यामुळे ग्राहकांची फसवणूक होते; ते जास्त पैसे देतात, पण खरोखरचा सेंद्रिय माल त्यांना मिळत नाही. सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी या संदर्भात ग्राहकांचे हित सांभाळते. प्रमाणपत्रे तपासल्यास, ग्राहकांना खरोखरच्या सेंद्रिय उत्पादनांची खात्री होईल. सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी केल्याने ग्राहकांचा विश्वास टिकून राहील आणि बाजारात पारदर्शकता येईल.
कायदेशीर कारवाईची तयारी
कृषी मंत्री दत्तात्रय भरणे यांनी स्पष्ट केले आहे की चुकीच्या पद्धतीने प्रमाणपत्रे जारी केल्यास संबंधित संस्थांवर कायदेशीर कारवाई केली जाईल. राज्य शासन कोणत्याही प्रकारच्या गैरव्यवहारास परवानगी देणार नाही. सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी करताना कोणतीही अनियमितता आढळल्यास, केंद्र सरकारकडे अहवाल सादर करण्यात येईल. शेतकरी देखील कायद्याचा आधार घेऊन फसवणूक करणाऱ्या संस्थांविरुद्ध तक्रत्र दाखल करू शकतात. सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी या कायदेशीर प्रक्रियेमुळे संस्थांना जबाबदारीने वागण्यास भाग पाडले जाईल.
भविष्यातील दिशा आणि उपाययोजना
सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी ही केवळ एक तात्पुरती कारवाही नसून, भविष्यातील सुधारणांसाठी पाया ठरते. राज्य शासन यापुढे प्रमाणपत्र देणाऱ्या संस्थांवर सातत्याने लक्ष ठेवणार आहे. शेतकऱ्यांना माहिती देण्यासाठी कृषी विभागाकडून मार्गदर्शन केले जाईल, जेणेकरून ते फसवणूकीचे बळी होणार नाहीत. सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी यामुळे शेतीक्षेत्रातील गुणवत्ता आणि विश्वासार्हता वाढेल. शेवटी, सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी करणे हा शेतकऱ्यांसाठी आणि ग्राहकांसाठी समान रीत्या फायद्याचा ठरतो.
सेंद्रिय शेतीचे मूलभूत तत्त्व
सेंद्रिय शेती ही एक अशी कृषी पद्धत आहे जी निसर्गाच्या नैसर्गिक चक्रासोबत सहकार्य करते. यामध्ये रासायनिक खते, कीटकनाशके किंवा जनुकीय साधने वापरणे टाळले जाते. त्याऐवजी शेतातील कचऱ्यापासून तयार केलेल्या कंपोस्ट खताचा, ग्रामीण किडे तयार केलेल्या वर्मीकंपोस्टचा आणि इतर नैसर्गिक स्त्रोतांचा उपयोग केला जातो. पिकांची फेरबदल पद्धत अपनावून जमिनीतील पोषकद्रव्यांचे संतुलन राखले जाते. हरितखते वापरून नायट्रोजनचे प्रमाण वाढवले जाते तर जैविक कीटक नियंत्रणाद्वारे उपद्रवी किड्यांवर मात करता येते. या सर्व पद्धतींमुळे जमिनीची सुपीकता शाश्वत राहते आणि पाण्याच्या स्रोतांचे प्रदूषण होणे टळते.
सेंद्रिय शेतीची पर्यावरणीय फायदे
सेंद्रिय शेतीपद्धतीचा पर्यावरणावर होणारा सकारात्मक प्रभाव लक्षणीय आहे. रासायनिक शेतीमुळे जमिनीची झीज होते, पाण्यातील विषारी पदार्थांचे प्रमाण वाढते आणि जैवविविधतेस धोका निर्माण होतो. याच्या उलट सेंद्रिय पद्धतीमुळे मातीतील सूक्ष्मजीवांची क्रियाशीलता वाढते, ज्यामुळे पिकांना पोषकद्रव्ये मिळण्यास मदत होते. जमिनीची पाणी धरण्याची क्षमता सुधारल्याने पाण्याचा पुरवठा चालू राहतो. शिवाय, हवामान बदलाच्या संकटाला तोंड देण्यासाठी सेंद्रिय शेती एक प्रभावी उपाय ठरू शकते, कारण ती वातावरणातील कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेते आणि जमिनीत साठवते.
शेतकऱ्यांसाठी आर्थिक लाभ
सेंद्रिय शेती केवळ पर्यावरणासाठीच फायदेशीर नसून ती शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीसाठीही लाभदायी ठरते. सुरुवातीच्या काळात यामध्ये खर्च कमी असला तरी प्रमाणपत्र मिळाल्यानंतर उत्पादनांना बाजारात चांगला भाव मिळू शकतो. रासायनिक खते आणि औषधांवरचा खर्च यात बचत होते. दीर्घकाळात जमीन सुपीक राहिल्यामुळे पिकांचा मिळकत चांगला राहतो. शहरी भागात सेंद्रिय उत्पादनांसाठी मोठा बाजार उपलब्ध आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना थेट ग्राहकांपर्यंत पोहोचणे शक्य होते. मोठ्या प्रमाणावर सेंद्रिय शेती अपनावल्यास शेतकरी समुदायाचे आर्थिक सक्षमीकरण होऊन ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला चालना मिळेल.
निष्कर्ष
सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी ही एक महत्त्वाची पायरी आहे, जी शेतकऱ्यांना होणाऱ्या अन्यायावर आळा घालू शकते. यामुळे प्रामाणिक शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनांचा योग्य मोबदला मिळेल आणि ग्राहकांना खरोखरचा सेंद्रिय माल उपलब्ध होईल. राज्य आणि केंद्र सरकारच्या सहकार्यातून ही तपासणी प्रक्रिया यशस्वी होईल आणि सेंद्रिय शेती क्षेत्रात पारदर्शकता निर्माण होईल. सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्राची तपासणी केल्याने शेतीक्षेत्राला एक नवी दिशा मिळेल आणि शेतकरी समृद्ध होतील.