महाराष्ट्र राज्याच्या महिला व बालविकास मंत्री आदिती तटकरे यांनी लाडकी बहीण योजनेत एक महत्त्वाची आणि संवेदनशील सुधारणा जाहीर केली आहे. ही सुधारणा विशेषतः अशा एकल महिलांसाठी आहे, ज्या समाजाच्या पारंपरिक संरचनेत अनेकदा दुर्लक्षित राहतात. या पाठिंब्याचा मुख्य उद्देश आहे तो म्हणजे निराधार लाडक्या बहिणींना केवायसीसाठी मृत्यू/घटस्फोट प्रमाणपत्र देण्याची सुविधा यांचा समावेश करणे. अद्याप एक कोटींहून अधिक महिलांनी ई-केवायसी पूर्ण केली असून, सरकारचे धोरण स्पष्ट आहे – कोणतीही पात्र महिला योजनेच्या लाभापासून वंचित राहू नये. ही पायरी केवळ आर्थिक मदत नव्हे, तर सामाजिक न्याय आणि समावेशनाचे एक प्रबळ प्रतीक आहे.
वेबसाइटमध्ये होणारे तांत्रिक सुधार
सध्या चालू असलेल्या ई-केवायसी प्रक्रियेदरम्यान अनेक महिलांना तांत्रिक अडचणींचा सामना करावा लागत आहे. लॉगिन त्रुटी, दस्तऐवज अपलोड करताना येणाऱ्या अडचणी यामुळे अनेक लाभार्थी निराश झाल्या आहेत. या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी राज्य सरकारचा आयटी विभाग सतत कार्यरत आहे. या सर्व सुधारणांमागील मुख्य हेतू हाच आहे, की सर्वसाधारणपणे निराधार लाडक्या बहिणींना केवायसीसाठी मृत्यू/घटस्फोट प्रमाणपत्र देण्याची सुविधा यासारख्या गंभीर प्रक्रिया सहजतेने पार पाडता याव्यात. मंत्री तटकरे यांनी विश्वास दिला आहे की, हे बदल पूर्ण झाल्यानंतर संपूर्ण केवायसी प्रक्रिया काही मिनिटांत पूर्ण करता येईल.
पुरावा म्हणून मृत्यू किंवा घटस्फोट प्रमाणपत्राचा स्वीकार
सर्वात महत्त्वाचे बदल म्हणजे वेबसाइटवर दस्तऐवज अपलोड करण्याच्या पर्यायांमध्ये केलेली भरपूर भर. आतापर्यंत, ज्या महिलांचे पती वारले आहेत किंवा ज्यांचा घटस्फोट झाला आहे, त्यांना स्वतःची ‘एकल’ स्थिती सिद्ध करण्यासाठी योग्य कागदपत्रे सादर करण्यात अडचणी येत होत्या. नवीन सुधारणांमध्ये, हीच प्रक्रिया सुलभ करण्यात आली आहे. यामुळे निराधार लाडक्या बहिणींना केवायसीसाठी मृत्यू/घटस्फोट प्रमाणपत्र देण्याची सुविधा एक प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणून उभी राहील. ही केवळ एक तांत्रिक सोय नसून, सरकारच्या संवेदनशीलतेचे आणि सर्व वर्गाच्या महिलांप्रतीच्या बांधिलकीचे द्योतक आहे.
नैसर्गिक आपत्तीग्रस्त क्षेत्रांसाठी विशेष सूट
मराठवाडा,पश्चिम महाराष्ट्र आणि कोकण या भागांमध्ये अलीकडे झालेल्या अतिवृष्टीमुळे हजारो कुटुंबांवर संकट कोसळले आहे. अशा परिस्थितीत अनेक महिलांनी त्यांची महत्त्वाची कागदपत्रे गमावली आहेत. या समस्येचा विचार करून सरकारने अशा महिलांसाठी मुदतवाढ देण्याचे निर्णय घेतले आहे. या मुदतवाढीमुळेच अशा ग्रामीण भागातील निराधार लाडक्या बहिणींना केवायसीसाठी मृत्यू/घटस्फोट प्रमाणपत्र देण्याची सुविधा मिळणे शक्य होईल. ही मुदतवाढ केवळ एक तांत्रिक सोय नसून, मानवीय संकटाच्या काळात सरकारकडून दिला जाणारा आधार आणि सहानुभूतीचा नमुना आहे.
१८ नोव्हेंबर ही अंतिम मुदत: आवाहन आणि आशा
सध्या ई-केवायसीची अंतिम मुदत १८ नोव्हेंबर, २०२५ अशी निश्चित करण्यात आली आहे. मात्र, सुरुवातीच्या तांत्रिक अडथळ्यांमुळे आणि नवीन सुधारणा सुरू असल्याने, अनेक महिला संघटना आणि लाभार्थींनी ही मुदत वाढवण्याची मागणी केली आहे. सरकार या मागणीचा गांभीर्याने विचार करत असल्याची चिन्हे दिसत आहेत. या मागणीमागे हा मुद्दा महत्त्वाचा आहे, की प्रत्येक जण, विशेषतः निराधार लाडक्या बहिणींना केवायसीसाठी मृत्यू/घटस्फोट प्रमाणपत्र देण्याची सुविधा वापरू शकतील अशी खात्री व्हावी. सर्व पात्र महिला या योजनेचा लाभ घेऊ शकतील यासाठी प्रशासन अखंडित प्रयत्न करत आहे.
मुदतवाढीची शक्यता: सरकारच्या विचाराधीन प्रस्ताव
ई-केवायसीची सध्याची अंतिम मुदत १८ नोव्हेंबर, २०२५ असून, सुरुवातीच्या काळात येणाऱ्या तांत्रिक अडचणी आणि नैसर्गिक आपत्तीग्रस्त भागातील महिलांच्या समस्यांमुळे केवायसी मुदतवाढीची मागणी लाभार्थी आणि सामाजिक संघटनांकडून सक्तीने करण्यात आली आहे; अनेक जणांचा असा विश्वास आहे की, लवकरच सरकार ही मुदतवाढ जाहीर करेल, ज्यामुळे सर्व पात्र महिलांना, विशेषतः निराधार लाडक्या बहिणींना केवायसीसाठी मृत्यू/घटस्फोट प्रमाणपत्र देण्याची सुविधा वापरण्याची पुरेशी संधी मिळेल आणि योजनेचा हेतू सफल होईल. राज्य सरकार सध्या या मागणीचा सक्रियपणे विचार करत असल्याचे समजते आणि एका सकारात्मक निर्णयाची अपेक्षा केली जात आहे, ज्यामुळे लाखो महिलांचे भवितव्य उज्ज्वल होण्यास मदत होईल.
ठेवलेल्या मुदतीनुसार, सध्या १८ नोव्हेंबर २०२५ ही केवायसीची अंतिम तारीख असली तरी, सरकार या मुदतीत सुटणार नाही अशी खात्री लाभार्थ्यांना वाटते. अलीकडेच झालेल्या बैठकींमध्ये हा मुद्दा चर्चेसाठी घेण्यात आला होता, ज्यामुळे मुदतवाढीची शक्यता वाढली आहे. हे झाले तर विशेषतः निराधार लाडक्या बहिणींना केवायसीसाठी मृत्यू/घटस्फोट प्रमाणपत्र देण्याची सुविधा वापरण्यासाठी अधिक वेळ लाभेल. अतिवृष्टीग्रस्त भागातील आणि तांत्रिक अडचणींना तोंड देत असलेल्या महिलांसाठी ही संधी अत्यंत महत्त्वाची ठरेल.
निष्कर्ष: आर्थिक स्वावलंबनाकडे एक ऐतिहासिक पाऊल
लाडकी बहीण योजना ही केवळ आर्थिक सहाय्याची योजना नसून, महिलांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम आणि स्वावलंबी बनवण्याचा एक मोठा सामाजिक उपक्रम आहे. यात केलेले सुधारणा, विशेषत: एकल महिलांसाठीच्या, या दृष्टिकोनाचेच प्रतिबिंब आहेत. वेबसाइटवरील ही नवीन निराधार लाडक्या बहिणींना केवायसीसाठी मृत्यू/घटस्फोट प्रमाणपत्र देण्याची सुविधा ही एक क्रांतिकारीच भूमिका बजावेल. हे बदल केवळ एका योजनेचे कार्यान्वयन नव्हे, तर एका समावेशक समाजनिर्मितीचे प्रतीक आहेत, जेथे प्रत्येक ‘लाडकी बहीण’ आपले स्थान आणि आर्थिक सुरक्षितता अनुभवू शकेल.