राज्यभरात जोरदार पावसाने सुरुवात केल्याने मान्सूनच्या हंगामातील पेरणीची घाई करण्याची प्रवृत्ती शेतकऱ्यांमध्ये दिसून येत आहे. केरळमध्ये मान्सून दाखल झाल्यानंतर लगेचच दक्षिण कोकणात २५ मे रोजी ढगगर्जनेसहित पाऊस सुरू झाला, जो सामान्यत: १० दिवस आधीचा आहे. अशा परिस्थितीतही, कृषी विभागाकडून पेरणीची घाई टाळण्याचे स्पष्ट सूचन केले गेले आहे. कारण २७ मे नंतर मान्सूनची गती कमी होऊन हवामान कोरडे होण्याचा अंदाज आहे. या बदलामुळे, लवकरच केलेल्या पेरणीमुळे पिकांना धोका निर्माण होऊ शकतो.
पावसाच्या चढ-उतारातील शेतीचे धोके
सध्या दक्षिण कोकण आणि गोव्यात मुसळधार पाऊस कोसळत असला तरी, राज्याच्या इतर भागांतून मान्सूनचा पाऊस तात्पुरता निघून जाण्याची शक्यता आहे. अशा अनिश्चित हवामानात पेरणीची घाई करणे हे धोकादायक ठरू शकते. कृषी तज्ञांनी स्पष्ट केले आहे की, जूनच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत कोरडवाहू भागात पाऊस नियमित होणार नसल्याने बियाणे उगवण्यास अडचण येईल. त्यामुळे, “पेरणीची घाई” या शब्दावर जोर देत शेतकऱ्यांना संयम बाळगण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे.
मान्सूनच्या गतीतील उतार-चढावाचे प्रभाव
या वर्षी मान्सूनचा प्रवास अभूतपूर्व वेगाने सुरू झाला असला तरी, २७ मे नंतर त्याची गती झपाट्याने कमी होईल अशी हवामान अंदाजने सांगितले आहे. याचा अर्थ असा की, जून महिन्याच्या सुरुवातीपर्यंत राज्यातील बहुतेक भाग कोरडे राहिल्यास शेतीच्या कामांवर परिणाम होणार आहे. अशा परिस्थितीत पेरणीची घाई केल्यास, बियाणे पडूनही त्यांना पुरेशा ओलावा मिळणार नाही, यामुळे उत्पादनात मोठी घट होऊ शकते. शेतकऱ्यांनी हवामानाच्या अद्ययावत माहितीवर लक्ष ठेवणे गरजेचे आहे.
कोकण-गोव्यातील पावसाचे परिणाम आणि इतर भागांची स्थिती
दक्षिण कोकण आणि गोव्यातील भरपूर पाऊस हा कमी दाबाच्या पट्ट्यामुळे आहे, ज्यामुळे येथील नद्या आणि नाले उफाळून वाहत आहेत. तथापि, हे पाणी इतर भागांपर्यंत पोहोचत नसल्याने, उत्तर महाराष्ट्र आणि मराठवाड्यासारख्या कोरडवाहू प्रदेशांमध्ये पेरणीची घाई करण्याची चाल अजूनही दिसते. कृषी विभागाच्या म्हणण्यानुसार, या भागातील शेतकऱ्यांनी जूनच्या दुसऱ्या आठवड्यापर्यंत प्रतीक्षा करावी. अन्यथा, पेरणीच्या घाईमुळे पिकांवर कोरडेपणाचा संकट येऊन उत्पन्नहानी होण्याची भीती आहे.
शेतकऱ्यांसाठी सल्ले आणि हवामान अंदाज
कृषी तज्ञांनी शेतकऱ्यांना सल्ला दिला आहे की, मान्सून पूर्णपणे स्थिर होईपर्यंत पेरणीची घाई टाळावी. विशेषतः, भातशेतीसाठी पाण्याची नियमित पुरवठा आवश्यक असल्याने, जूनमध्ये मान्सूनची प्रगती निश्चित होणे महत्त्वाचे आहे. सध्याच्या अंदाजानुसार, ५ जूननंतरच मान्सून पुन्हा सक्रिय होईल. त्यामुळे, या काळात शेतकऱ्यांनी फक्त तात्पुरती पीकपद्धतीचा विचार करावा. पेरणीची घाई करण्यापेक्षा हवामानाच्या स्थिरतेची वाट पाहणे योग्य ठरेल.
पावसाच्या विसंगतीमुळे निर्माण होणारे आव्हान
राज्यात एकाच वेळी काही भागात अतिवृष्टी आणि इतरत्र अनावृष्टी असल्याने शेतकऱ्यांसमोर द्वंद्वात्मक परिस्थिती निर्माण झाली आहे. उदाहरणार्थ, कोकणातील शेतकरी पाण्याच्या विपुलतेमुळे चिंतित आहेत, तर विदर्भातील शेतकऱ्यांना पेरणीसाठी पाऊस अपुरा पडत आहे. अशा विषमतेमुळे, पेरणीची घाई हा निर्णय अजूनही अनेकांसाठी गोंधळाचा विषय बनला आहे. अशावेळी, कृषी विस्तार अधिकाऱ्यांशी संपर्क साधून अचूक माहितीवर आधारित निर्णय घेणे गरजेचे आहे.
भविष्यातील योजना आणि शाश्वत शेतीचे मार्ग
हवामान बदलाच्या या काळात शेतकऱ्यांनी दीर्घकालीन योजना आखणे आवश्यक आहे. पेरणीची घाई करण्याऐवजी, पाण्याच्या साठ्यावर आधारित पद्धती (जसे की ड्रिप सिंचन) अपनावणे, फळझाडे लावणे, किंवा शुष्क पिकांकडे वळणे यासारख्या पर्यायांकडे लक्ष द्यावे. त्याचबरोबर, सरकारी योजनांमधून मिळणाऱ्या विमा सुरक्षेचा फायदा घेऊन धोका कमी करता येईल. अशा प्रयत्नांद्वारेच, अनिश्चित मान्सूनमध्येही शेतीला स्थिरता आणता येईल.
निष्कर्ष: संयम आणि योग्य नियोजनाची आवश्यकता
मान्सूनच्या चंचल स्वभावामुळे या वर्षी शेतीक्षेत्रास समर्थ बनवण्यासाठी संयम आणि विज्ञानाधारित निर्णय महत्त्वाचे आहेत. पेरणीची घाई ही केवळ तात्पुरती समाधानकारक वाटत असली तरी, दीर्घकाळात ती नुकसानदायक ठरू शकते. म्हणूनच, हवामान अंदाज आणि कृषी तज्ञांच्या सल्ल्यांनुसार पावसाच्या पहिल्या सरीची वाट पाहणे हेच शहाणपणाचे ठरवले पाहिजे. शेतकऱ्यांनी नैसर्गिक चक्राशी सुसंवाद साधूनच यशस्वी पीक नियोजन केले पाहिजे.
शेतीच्या कालावधीचे योग्य नियोजन
शेतकरी समुदायाने पिकांची लागवड करताना हवामानाच्या दीर्घकालीन अंदाजांकडे लक्ष देणे गरजेचे आहे. सध्याच्या परिस्थितीत, मान्सूनची प्रगती अनिश्चित असल्याने बियाणे पेरण्यापूर्वी पावसाच्या नियमिततेची खात्री करून घेणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, जूनच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत पर्जन्याचे प्रमाण कमी राहील असे अंदाज असताना, लवकरच्या क्रियेमुळे पिकांवर कोरडेपणाचा धोका वाढू शकतो. त्यामुळे, पाऊस स्थिर होईपर्यंत प्रतीक्षा करणे आणि नंतर योग्य वेळी पीक नियोजन करणे हा शहाणपणाचा मार्ग ठरू शकतो. विशेषतः, भातशेतीसारख्या पाण्यावर अवलंबून असलेल्या पिकांसाठी मान्सूनच्या स्थिर पाण्याच्या पुरवठ्याची खात्री करणे निर्णायक आहे.
तज्ञांच्या सल्ल्याचे महत्त्व
अनिश्चित हवामानात शेतीचे नियोजन करताना कृषी तज्ञ आणि हवामान विभागाच्या मार्गदर्शनाचा आधार घेणे उचित आहे. सध्या, २७ मे नंतर पावसाचे प्रमाण कमी होण्याच्या शक्यतेमुळे, जूनमध्ये पुन्हा मान्सून सक्रिय होण्याच्या अंदाजानुसार कार्ययोजना आखली पाहिजे. शेतकऱ्यांनी स्थानिक हवामान स्थिती आणि मातीची ओलावा धारण क्षमता यांचा विचार करूनच लागवडीचा कालखंड निश्चित करावा. उदाहरणार्थ, कोरडवाहू भागात ओलावा टिकवण्यासाठी थेंब सिंचन पद्धतीचा वापर करून पिकांच्या वाढीचा टप्पा सुरक्षित करता येऊ शकतो. अशा जागरूक निवडीद्वारेच नैसर्गिक अनिश्चिततेमध्येही शेतीला स्थिरता प्राप्त होईल.