दसरा हा विजयाचा आणि नवसाक्षेपाचा सण म्हणून ओळखला जातो. या दिवशी देवदेवतांची पूजा, शस्त्रपूजा आणि सजावट यासाठी विविध फुलांचा, विशेषत: झेंडूच्या फुलांचा, मोठ्या प्रमाणावर उपयोग केला जातो. ही मागणी शेतकऱ्यांसाठी एक सुवर्णसंधी निर्माण करते. मात्र, निसर्गाची अनिश्चितता आणि बाजारभावांची चढ-उतार यामुळे ही सुवर्णसंधी कधी कधी एक प्रकारची परीक्षाच ठरते. यंदा, मुसळधार पावसाने महाराष्ट्रभरातील झेंडू उत्पादक शेतकऱ्यांच्या या अपेक्षित आनंदाला एक मिश्रित स्वरूप दिले आहे. काही ठिकाणी **झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव** मिळाला तर काही ठिकाणी पावसाने केलेल्या नुकसानीमुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक धक्का सहन करावा लागत आहे. पुणे, बारामती, भोर, गेवराई, पंढरपूर आणि मराठवाड्यातील विविध बाजारपेठांमधून येत असलेल्या बातम्यांवरून उमटते हे चित्र, तसेच सणाच्या आनंदाच्या मागे छुपलेले शेतकऱ्यांच्या संघर्षाचे वास्तव, या लेखातून मांडण्यात आले आहे.
दसऱ्यानिमित्त पुण्यातील फुल बाजार गजबगले
दसऱ्याच्या सणाच्या पार्श्वभूमीवर पुणे जिल्ह्यातील भोर शहरात फुलांची बाजारपेठ गजबजलेली होती. विजयादशमीच्या तयारीसाठी बुधवारी झेंडूच्या फुलांची मोठ्या प्रमाणात आवक झाली होती. शहरी भागातीलच नाही तर तालुक्याच्या ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांनीही झेंडू विक्रीसाठी बाजारपेठेत आणले होते. लाल आणि पिवळ्या रंगाच्या झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव मिळाला, प्रतिकिलो ८० ते १२० रुपयांदरम्यान भाव होता. भोरवासीय महिलांनी सकाळपासूनच फुले खरेदीसाठी गर्दी केली होती. शेतकऱ्यांच्या म्हणण्यानुसार, गतवर्षीच्या तुलनेत यंदा **झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव** मिळाल्याने त्यांचे चेहरे फुललेले दिसत होते.
चौपाटीवरील फुलांचे राज्य
भोर शहरातील चौपाटी परिसर, शिवाजी पुतळा रोड, मंगळवार पेठ आणि एसटी स्टँडजवळ स्थानिक शेतकऱ्यांनी फुलांची दुकाने थाटली होती. ताज्या झेंडूच्या फुलांचा भाव प्रतिकिलो १२० रुपयांपर्यंत होता, तर एक दिवसापूर्वी तोडलेल्या फुलांचा भाव ८० रुपये होता. दुपारनंतर फुले कोमेजू लागल्यामुळे भाव ६० ते ८० रुपयांपर्यंत खाली आला. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पुतळ्याजवळ फुलांचा सर्वात मोठा बाजार भरला होता. या भागात झेंडूबरोबर आपट्याची पानेही विक्रीसाठी ठेवली होती. अशा प्रकारे, यंदा **झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव** मिळाल्याने शेतकऱ्यांना समाधान वाटत होते.
बारामतीतील भावांची आसमंतिक वाढ
बारामती कृषी उत्पन्न बाजार समितीत फुलांचे भाव गगनाला भिडले आहेत. अतिरिक्त पावसामुळे फुलांचा पुरवठा घटल्याने मागणीच्या तुलनेत आवक कमी झाली आहे. यामुळे झेंडू, शेवंती, गुलछडी आणि बोर्डेक्स यांसारख्या फुलांचे भाव वाढले आहेत. बारामतीच्या फूल बाजारात सुक्या झेंडूचे भाव ६० ते ८० रुपये प्रतिकिलोपर्यंत पोहोचले आहेत. शेतकरी रूपेश भोसले यांनी नमूद केले की, पावसामुळे नुकसान झाले असले तरी फुलांना चांगले भाव मिळाल्याने थोडा दिलासा मिळाला आहे. अशाप्रकारे, बारामतीत **झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव** मिळाल्याने शेतकऱ्यांचे नुकसान भरून निघण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे.
गेवराईत नुकसानीचे वास्तव
गेवराई तालुक्यात सततचा पाऊस, अतिवृष्टी आणि नदीला आलेल्या महापुरामुळे झेंडूची फुले सडून, कुजून गेली आहेत. अनेक शेतकऱ्यांनी धार्मिक हंगाम लक्षात घेऊन मोठ्या प्रमाणात झेंडूची लागवड केली होती, परंतु पावसाने बागा नासल्याने मोठे नुकसान झाले आहे. दसऱ्याच्या दिवशी गेवराई बाजारात झेंडूच्या भावात मोठी चढ-उतार झाली. सकाळी प्रतिकिलो १०० रुपये भाव असताना दुपारी तो निम्म्यावर कोसळला. पुरवठा आणि मागणीतील फरक, तसेच गुणवत्ताहीन फुलांमुळे भाव घटला. अशा परिस्थितीत **झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव** मिळणे शेतकऱ्यांसाठी स्वप्नरंजन ठरले.
पंढरपूरच्या लिलावातील उच्चांक
पंढरपूर येथे विजयादशमीच्या पार्श्वभूमीवर फूल बाजारात मंगळवारी झालेल्या लिलावामध्ये झेंडू फुलाच्या एका कॅरेटला ४५० ते ५०० रुपये भाव मिळाले. शेवंतीच्या फुलाच्या एका कॅरेटला १,५०० ते २,००० रुपयांइतका उच्चांकी दर लागला. पावसामुळे फुलांची आवक घटल्याने लिलावात फुलहार विक्रेत्यांनी चढाओढीने फुले खरेदी केली. फुलांचे व्यापारी यमाजी देवमारे यांच्या म्हणण्यानुसार, दसऱ्याच्या सणादरम्यान सर्वच फुलांचे दर चढेच राहणार आहेत. पंढरपूरसारख्या धार्मिक महत्त्वाच्या ठिकाणी **झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव** मिळाल्याने शेतकऱ्यांना आर्थिक फायदा होण्याची शक्यता आहे.
पावसाने झालेले नुकसान आणि परिणाम
मराठवाड्यातील बहुतांश तालुक्यांमध्ये मुसळधार पावसामुळे फुलशेतीचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले आहे. झेंडू, गुलाब, शेवंती यासह विविध फुलांची लागवड पाण्याखाली गेल्याने उत्पादनात घट झाली आहे. शेतात पाणी साचल्यामुळे झाडांची मुळे कुजू लागली आहेत, तर काही ठिकाणी झेंडू फुलांवर काळपट करपा रोग पडला आहे. परिणामी, नवरात्र आणि दसऱ्यासारख्या सणासुदीत फुलांचे भाव वाढले आहेत. उत्पादन घटल्याने झेंडूसह विविध फुलांची आवक कमी झाली असून, मागणी वाढल्यामुळे **झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव** मिळू शकतो, परंतु शेतकऱ्यांना मोठ्या नुकसानाला तोंड द्यावे लागत आहे.
शेतकऱ्यांच्या अडचणी आणि अपेक्षा
शेतकऱ्यांना फुलशेतीतून मिळकतीची मोठी अपेक्षा होती, परंतु पावसामुळे झालेल्या नुकसानामुळे ती धूसर झाली आहे. त्यांना फुलांची विक्री करताना शहरात जागा मिळवण्यासाठी देखील पैसे द्यावे लागत असल्याची तक्रार आहे. आधीच शेतीत नुकसान झालेले असताना, विक्रीसाठी बसायला जागेचा पैसा द्यावा लागल्याने शेतकऱ्यांची आर्थिक अडचण वाढली आहे. काही ठिकाणी स्थानिक व्यापारी व गाळेधारकांकडून शेतकऱ्यांना त्रास दिला जात असल्याचेही सांगण्यात आले. अशा परिस्थितीत **झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव** मिळाला तरी शेतकऱ्यांचे नुकसान भरून निघणे कठीण आहे.
सणासुदीतली आशा
जरी यंदा उत्पादन कमी झाले असले तरी दसरा आणि दिवाळीसारख्या सणांमुळे झेंडू व इतर फुलांच्या विक्रीत वाढ होईल, असा अंदाज शेतकरी व्यक्त करत आहेत. ते म्हणतात, किमान या सणासुदीत भाव टिकला तर नुकसान भरून निघेल. वसमत तालुक्यातील झेंडू उत्पादक शेतकऱ्यांनी परभणी आणि नांदेड बाजारपेठ गाठून थेट विक्री केली आहे. उत्पादन घटल्याने दर वाढले असले तरी पावसामुळे झालेल्या नुकसानीची भरपाई होणे कठीण आहे. सणासुदीच्या काळात ग्राहकांना महागाईचा फटका बसणार असून, शेतकरी विक्रीतून थोडासा दिलासा मिळेल, अशी आशा ते बाळगत आहेत. अशा परिस्थितीत **झेंडूच्या फुलांना सोन्याचा भाव** मिळणे हीच त्यांच्या कष्टाची फलनिष्पत्ती ठरू शकते.