Last Updated on 18 October 2025 by भूषण इंगळे
दिवाळीच्या सणाच्या आणि छठ पूजेच्या पवित्र वातावरणात, भारत सरकारने देशभरातील टपाल विभागाच्या कर्मचाऱ्यांसाठी आनंदाची एक सुवर्णकहाणी जोडली आहे. या वर्षी, पोस्टाच्या कर्मचाऱ्यांना दिवाळी बोनस म्हणून एक मोठी आर्थिक देणगी मिळणार आहे, ज्यामुळे त्यांच्या सणासमारंबाच्या आनंदाला खरोखरच समृद्धी येईल. राष्ट्रपतींच्या मान्यतेनंतर घेतलेला हा ऐतिहासिक निर्णय केवळ आर्थिक साहाय्यच नव्हे, तर या समर्पित कर्मचाऱ्यांप्रतीचा सन्मानाचा भाग समजला जातो. अशाप्रकारे, पोस्टाच्या कर्मचाऱ्यांना दिवाळी बोनस देऊन सरकारने त्यांच्या अविश्रांत सेवेचे कौतुक केले आहे.
उत्पादकता लिंक्ड बोनस (PLB) म्हणजे काय?
सरकारने आर्थिक वर्ष २०२४-२५ साठी उत्पादकता लिंक्ड बोनस (PLB) मंजूर केला आहे. ही एक अशी योजना आहे, जिचा उद्देश कर्मचाऱ्यांच्या कष्टाचे आणि विभागाच्या एकूण उत्पादकतेचे मोल ओळखणे हा आहे. PLB ची ही संकल्पना स्पष्ट करते की कर्मचाऱ्यांच्या कष्टामुळेच विभागाची कार्यक्षमता वाढते आणि त्याचे फळ म्हणूनच हा बोनस दिला जातो. या वर्षी, हे फळ अतिशय गोड आहे, कारण पात्र कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या ६० दिवसांच्या मूळ पगाराएवढी रक्कम बोनस म्हणून मिळणार आहे. ही रक्कम केवळ आकड्यातील वाढ नसून, कुटुंबातील दिवाळीच्या खरेदीत मोलाची भर घालू शकते.
कोणता कर्मचारी पात्र ठरेल?
हा बोनस टपाल विभागातील विविध स्तरांवरील कर्मचाऱ्यांचा समावेश करणारा एक समावेशक कार्यक्रम आहे. पोस्टाच्या कर्मचाऱ्यांना दिवाळी बोनस योजनेअंतर्गत खालील सर्व कर्मचारी पात्र ठरतात: एमटीएस (मल्टी-टास्किंग स्टाफ), गट ‘क’ मधील कर्मचारी (ज्यात पोस्टल असिस्टंट, सॉर्टिंग असिस्टंट, पोस्टल बिल कामगार आणि मेल गार्ड यांचा समावेश आहे) तसेच नॉन-राजपत्रित गट ‘ब’ मधील कर्मचारी (जसे की निरीक्षक, सहाय्यक अधीक्षक आणि कार्यालय अधीक्षक). अशाप्रकारे, विभागाच्या मूलभूत रचनेतून ते अधिकारी पदापर्यंत, सर्वांनाच याचा लाभ मिळेल. हा निर्णय घेतेवेळी, पोस्टाच्या कर्मचाऱ्यांना दिवाळी बोनस देण्याच्या सरकारच्या धोरणातून समग्र कर्मचारी वर्गाला आर्थिक समर्थन देण्याचा दृष्टिकोन स्पष्ट होतो.
ग्रामीण डाक सेवक (GDS) आणि त्यांचा विशेष बोनस
ग्रामीण भारताच्या जीवनदायिनी असलेल्या ग्रामीण डाक सेवक (Gramin Dak Sevak – GDS) यांनाही या सणाच्या मौसमात विसरले नाही. त्यांनासुद्धा स्वतंत्र एक्स-ग्रेशिया बोनस (Ex-Gratia Bonus) मिळणार आहे. ग्रामीण भागातील अडचणींना तोंड देत दिवसरात्र काम करणाऱ्या या सेवकांसाठी ही एक विशेष ओळख आहे. त्यांच्या सेवेचे मोल त्यांच्या वेळ संबंधित भत्ता (TRCA) आणि महागाई भत्ता (DA) यांच्या आधारे मोजले जाणार आहे. ग्रामीण डाक सेवकांसाठी स्वतंत्र बोनसची ही घोषणा खरोखरच एक समावेशक पाऊल आहे.
अर्धवेळ कर्मचाऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी
टपाल विभागातील अर्धवेळ काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांनासुद्धा या आनंदात सामावून घेतले आहे. त्यांनाही अर्धवेळ बोनसचा लाभ देण्यात आला आहे, परंतु त्यासाठी काही अटी पूर्ण कराव्या लागतील. यासाठी, कर्मचाऱ्याने दररोज किमान ८ तास काम केलेले असावे आणि त्याची तीन वर्षे सतत सेवा पूर्ण झालेली असावी. ही अट सुनिश्चित करते की जे कर्मचारी दीर्घकाळापासून विभागासोबत निष्ठेने काम करत आहेत, त्यांनाच याचा पूर्ण लाभ मिळेल. अशा प्रकारे, सर्व स्तरांवरील कर्मचाऱ्यांना लक्ष्यात घेऊन आखण्यात आलेली ही योजना आहे.
बोनसची रक्कम कशी मोजली जाणार?
बोनसची गणना करताना केवळ मूळ वेतन (Basic Pay)च विचार केला जात नाही, तर एकूण पगाराच्या संकल्पनेतून ती मोजली जाते. सरासरी पगाराच्या गणनेत मूळ वेतन, महागाई भत्ता (DA), विशेष भत्ता, कर्तव्य भत्ता आणि प्रशिक्षण भत्ता या सर्व घटकांचा समावेश केला जातो. या सर्व घटकांची बेरीज करून त्यावरून ६० दिवसांच्या पगाराएवढी बोनस रक्कम काढली जाते. ही पारदर्शक पद्धत कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या मिळणाऱ्या रकमेबद्दल खात्री देते. ग्रामीण डाक सेवकांसाठी (GDS) त्यांच्या TRCA आणि DA च्या आधारे बोनस मोजला जाईल.
कर्मचाऱ्यांच्या मनोबलात होणारी वाढ
पोस्टाच्या कर्मचाऱ्यांना दिवाळी बोनस केवळ एक आर्थिक मदत नसून, कर्मचाऱ्यांच्या मनोबलासाठी एक मोठे चालन (Morale Booster) आहे. ज्या कर्मचाऱ्यांनी कोविड-१९ सारख्या काळातही घराघरांत सेवा पोहोचवण्याचे काम निरंतर सुरू ठेवले, त्यांच्या समर्पणाला हा बोनस एक प्रकारचा दंडवतच आहे. जेव्हा एखाद्या कर्मचाऱ्याला असे जाणवते की त्याच्या कष्टाची योग्य किंमत मिळाली आहे, तेव्हा त्याच्या कामावरील निष्ठा आणि ऊर्मी स्वत:च वाढत जाते. दिवाळीच्या सणाला जोडल्यामुळे या बोनसचे महत्त्व आणखी वाढले आहे.
आर्थिक स्थैर्य आणि स्थानिक अर्थव्यवस्थेवर परिणाम
पोस्टाच्या कर्मचाऱ्यांना दिवाळी बोनस मिळाल्याने केवळ त्यांच्याच कुटुंबाचे आर्थिक स्थैर्य सुधारणार नाही, तर स्थानिक अर्थव्यवस्थेवर देखील सकारात्मक परिणाम होईल. दिवाळीच्या काळात या रकमेचा वापर कर्मचारी नवीन कपडे, भांडीकुंडी, गृहोपयोगी वस्तू, मिठाई आणि इतर खरेदी करण्यासाठी करतील. यामुळे बाजारपेठेत चलनवाढ होईल आणि छोट्या व्यवसायांनासुद्धा फायदा होईल. अशाप्रकारे, ही एक अशी आर्थिक तीरंदाजी आहे, जी कर्मचाऱ्यांपासून ते व्यापाऱ्यांपर्यंत सर्वांना फायदा पोहोचवते. सरकारचा हा कदम मध्यमवर्गीय कुटुंबांना दिवाळीच्या वेळी मिळणारा एक मोठा दिलासाच समजला जातो.
निष्कर्ष
अखेरीस,असे म्हणता येईल की, उत्पादकता लिंक्ड बोनस (PLB) आणि एक्स-ग्रेशिया बोनसची ही घोषणा ही केवळ सरकारी आदेशाची एक कागदपत्रे नसून, ती टपाल विभागाच्या लाखो कर्मचाऱ्यांना देण्यात आलेले एक स्नेहभरित आमंत्रण आहे. दिवाळीच्या सणाला वस्त्र, अलंकार आणि स्वयंपाकघरातील नवीनता आणण्यासाठी ही रक्कम मोलाची ठरेल. पोस्टाच्या कर्मचाऱ्यांना दिवाळी बोनस मिळणे हा एक सामाजिक न्यायाचा आणि कर्मचाऱ्यांच्या कल्याणाचा एक भाग बनला आहे. हा निर्णय एक आदर्श उदाहरण ठरू शकते, की पोस्टाच्या कर्मचाऱ्यांना दिवाळी बोनस सारखा सरकारी उपक्रमांतून कर्मचाऱ्यांचे जीवन सुखमय बनवता येते आणि राष्ट्राच्या विकासात त्यांच्या योगदानाला गौरवान्वित केले जाऊ शकते.