सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्र तयार करण्याची सविस्तर प्रकिया

**सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्र तयार करण्याची संपूर्ण मार्गदर्शिका**

शेतजमिनीतील सामाईक विहिरीचे वाटणीपत्र (सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्र) हा एक महत्त्वाचा कायदेशीर दस्तऐवज आहे, जो सहभागी हिस्सेदारांमध्ये विहिरीच्या मालकीचे स्पष्टीकरण आणि वापराचे अधिकार निश्चित करतो. या लेखात आपण या प्रक्रियेची सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्र तयार करण्याच्या बाबतीत चरणबद्ध माहिती, कायदेशीर आवश्यकता, आणि व्यावहारिक टिप्स समजून घेऊ.

**1. सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्र : कायदेशीर पाया**

महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता-१९६६ च्या **कलम ८५** नुसार, सहहिस्सेदारांमध्ये शेतजमिनीच्या विभाजनासाठी (वाटणीपत्र) तहसिलदार किंवा जिल्हाधिकाऱ्याकडे अर्ज करता येतो. हीच तरतूद सामाईक विहिरीसाठी लागू होते, कारण विहीर ही जमिनीचा अविभाज्य भाग असते.
– **महत्त्वाचे निर्णय**: नागपूर उच्च न्यायालयाने (याचिका क्र. २८१५/२००२) स्पष्ट केले आहे की, हिंदू एकत्र कुटुंबातील मालमत्तेच्या वाटपासाठी नोंदणी अनिवार्य नाही. म्हणून, सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्र नोंदणीशिवायही वैध आहे, पण भविष्यातील वाद टाळण्यासाठी ते नोंदणीकृत करणे श्रेयस्कर आहे.

**2. वाटणीपत्र तयार करण्याची चरणे**

**अ) सर्व सहभागींची संमती**
सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्र तयार करण्यासाठी **सर्व हिस्सेदारांची लेखी संमती** आवश्यक आहे. जर कोणीही विरोध केला, तर दिवाणी न्यायालयात दावा दाखल करावा लागेल.

**ब) कागदपत्रे आणि माहिती**

– **कच्चा नकाशा**: विहिरीचे स्थान, जमिनीचे सीमांकन, आणि प्रत्येक हिस्सेदाराचा वाटा दर्शविणारा नकाशा.
– **स्वाक्षरीचे फॉर्म**: सर्व हिस्सेदारांनी स्वाक्षरी केलेला अर्ज, ज्यामध्ये वाट्याचे प्रमाण आणि अटी स्पष्ट केल्या आहेत.
– **शपथनामा**: कोणत्याही हक्काच्या त्यागासाठी शपथपत्र आवश्यक आहे.

**क) तहसिलदाराकडे अर्ज**

1. **अर्जाचा नमुना**: “आपसी वाटणी द्वारे शेत जमिनीची विभागणी” या नमुन्यातील फॉर्म भरा.
2. **फी भरणे**: महसूल विभागाकडे ₹१०० मुद्रांक शुल्क आणि मोजणी फी जमा करा.
3. **नोटीस प्रक्रिया**: तहसिलदार सर्व हितसंबंधींना नोटीस पाठवतात आणि त्यांचे म्हणणे विचारात घेतात.

**3. सामाईक विहिरीच्या वाटणीत विशेष लक्ष देण्याचे मुद्दे**

– **वापराचे नियम**: विहिरीच्या पाण्याच्या वाटपासाठी स्पष्ट नियम नमुद करावे (उदा., प्रत्येकाचा वापराचा वेळ, देखभालीसाठी योगदान).
– **सुरक्षा खुणा**: विभाजित भागाच्या सीमा दगड, खुणा किंवा वृक्षांद्वारे चिन्हांकित कराव्यात.
– **अपील प्रक्रिया**: मोजणीमध्ये कोणीही असमाधानी असल्यास, तालुका निरीक्षकाकडे अपी

**4. सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्राचे फायदे**

1. **कायदेशीर सुरक्षा**: वाट्याचे हक्क स्पष्ट होतात, भविष्यातील वाद टाळता येतात.
2. **कमी खर्च**: नोंदणीशिवाय केलेल्या वाटणीपत्रासाठी फक्त ₹१०० खर्च येतो.
3. **सोपी प्रक्रिया**: संमती असल्यास, कार्यालयीन पातळीवरच विभाजन शक्य आहे.

**5. सामान्य चुका आणि टिप्स**

– **नोंदणीची अनदेखी**: नोंदणी न केल्यास, भविष्यात न्यायालयात दस्तऐवज मान्य होणार नाही.
– **अपूर्ण कागदपत्रे**: नकाशा किंवा शपथपत्र नसल्यास, अर्ज फेटाळला जाऊ शकतो.
– **सल्लागारांचा वापर**: तज्ञ वकील किंवा तलाठीचा सल्ला घेऊन प्रक्रिया सुलभ करा.

शेती विषयक वाटणीपत्र म्हणजे जमीन वाटणीचा अधिकृत दस्तऐवज, जो कायदेशीररित्या वारसदारांमध्ये मालकी हक्काचे विभाजन दर्शवतो. हे मुख्यतः वारसाहक्काने मिळालेल्या जमिनीच्या वाटपासाठी तयार केले जाते.

शेती विषयक वाटणीपत्राची महत्त्वाची माहिती:

1. वाटणीपत्र म्हणजे काय?

एखाद्या जमीनधारकाच्या मृत्यूनंतर त्याच्या वारसांमध्ये जमीन विभागणीसाठी तयार केलेला कायदेशीर दस्तऐवज.

कधी कधी कुटुंबातील सदस्य परस्पर संमतीनेही शेती जमीन वाटून घेण्यासाठी हे तयार करतात.

2. वाटणीपत्र का आवश्यक आहे?

कोणत्याही वारसास आपला हक्क सिद्ध करण्यासाठी आवश्यक.

भविष्यातील वाद आणि गैरसमज टाळण्यासाठी.

सरकारी नोंदी दुरुस्त करण्यासाठी आणि सातबारा उताऱ्यात (7/12 उतारा) नोंद करण्यासाठी.

3. वाटणीपत्र तयार करण्याची सामान्य प्रक्रिया:

परस्पर संमती: सर्व वारसांनी जमीन वाटणीबाबत सहमती द्यावी.

वकील किंवा नोंदणीकृत लेखकाद्वारे मसुदा तयार करणे: कायदेशीर बाबींसह स्पष्ट विवरण असलेला मसुदा तयार केला जातो.

साक्षीदारांची उपस्थिती: दोन साक्षीदार असणे आवश्यक.

न्यायालयाच्या आदेशाने (जर आवश्यक असेल तर): कधी कधी न्यायालयाचा आदेशही आवश्यक असतो.

नोंदणी आणि मुद्रांक शुल्क: वाटणीपत्र अधिसूचित करण्यासाठी आवश्यक असल्यास, नोंदणी कार्यालयात दस्तऐवजाची नोंद करावी लागते.

4. वाटणीपत्रात असणाऱ्या मुख्य बाबी:

जमीनधारक व वारसांची संपूर्ण माहिती

वाटणीची अचूक माहिती (क्षेत्रफळ, ठिकाण, सीमा)

वाटणीचा आधार (वारसा, करार इ.)

वारसांची स्वाक्षरी व साक्षीदारांचे नाव

5. वाटणीपत्रानंतर पुढील प्रक्रिया:

७/१२ उताऱ्यावर नोंद बदल: नवीन मालकांच्या नावे जमिनीची नोंद करून घेणे.

भूसंपत्ती कर व अन्य करांचे पुनर्निधारण: नवीन वाटपानुसार कर भरावा लागतो.

महत्वाचे कायदेशीर मुद्दे:

जर सर्व वारस एका मताने सहमत नसतील, तर न्यायालयीन प्रक्रिया आवश्यक होऊ शकते.

अनौपचारिक वाटणीपत्रामुळे भविष्यात वाद होऊ शकतात, त्यामुळे अधिकृत नोंदणी करणे आवश्यक.

महाराष्ट्रात “महसूल कायदा” आणि “हिंदू उत्तराधिकार कायदा” यानुसार शेती जमिनीच्या वाटणीसाठी विशेष तरतुदी आहेत.

टीप: वाटणीपत्र तयार करताना वकील किंवा कायदेशीर सल्लागाराचा सल्ला घेणे चांगले.

सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्र हा एक व्यवस्थित कायदेशीर उपाय आहे, जो कुटुंबातील भांडणे आणि मालमत्तेच्या गुंतागुंत टाळतो. महाराष्ट्र शासनाच्या परिपत्रकानुसार, ही प्रक्रिया साधारणतः ३० दिवसांत पूर्ण होते, पण सर्व हिस्सेदारांची सहकार्याची गरज असते. शेवटी, सामाईक विहिरीचं वाटणीपत्र केल्याने निसर्गाच्या संसाधनांचा न्याय्य वाटा आणि शाश्वत वापर सुनिश्चित होतो.

*स्रोत: महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता-१९६६, शासकीय परिपत्रके, आणि न्यायालयीन निर्णय.*
टीप: कायदेशीर प्रक्रियेसाठी नेहमी अद्ययावत नियमांचा संदर्भ घ्यावा.