भरघोस उत्पादन देणारी २० उन्हाळी पिके** यापैकी निवडताना हवामान, जमिनीचा प्रकार, आणि पाण्याची उपलब्धता लक्षात घेणे गरजेचे आहे. योग्य जाती, बीजप्रक्रिया, आणि सिंचन पद्धतींचा अवलंब केल्यास उन्हाळ्यातही भरघोस उत्पादन मिळू शकते.
उन्हाळी हंगामातील पिकवाढ ही शेतकऱ्यांसाठी एक सुवर्णसंधी आहे. या काळात उष्ण आणि कोरड्या हवामानात सहनशील असलेल्या पिकांद्वारे भरघोस उत्पादन मिळवणे शक्य आहे. महाराष्ट्रासारख्या राज्यांमध्ये पाण्याची टंचाई असतानाही, योग्य पिकनिवडी आणि व्यवस्थापनाने उच्च पैदास घेता येतो. या लेखात आपण **भरघोस उत्पादन देणारी २० उन्हाळी पिके** यांची संपूर्ण माहिती घेऊ.
—
#### १. **मूग**:
कमी पाण्यात ६५-७० दिवसांत पिकणारे हे कडधान्य प्रति हेक्टर १०-१२ क्विंटल उत्पादन देते. पुसा वैशाखी, कोपरगाव या जाती उत्तम . **भरघोस उत्पादन देणारी उन्हाळी पिके** मध्ये मूग प्रथम क्रमांकाचे.
#### २. **तीळ**:
८५-९५ दिवसांच्या कालावधीत ७-८ क्विंटल/हेक्टर उत्पन्न. तेलाचे प्रमाण ५१-५३% असून उन्हाळ्यातील आदर्श पीक .
#### ३. **भुईमूग**:
८५-१२० दिवसांत पिकणारे हे तेलबियांपैकी एक. उपट्या जातींसाठी १०० किलो/हेक्टर बियाणे आणि ७-८ क्विंटल उत्पादन .
#### ४. **मेथी**:
फक्त २५-३२ दिवसात तयार होणारे पालेभाजी पीक. एकरी ५० किलो बियाणे वापरून सतत लागवडीची शक्यता .
#### ५. **कोथिंबीर**:
३२-४० दिवसांत तयार होणारे हे पीक बाजारात स्थिर भावांसाठी ओळखले जाते. मिनी स्प्रिंकलर पद्धतीने पाणी देणे फायदेशीर .
#### ६. **काकडी**:
४२ दिवसांत पहिला तोडा देणारे संकरित जाती. मल्चिंग पद्धत आणि ठिबक सिंचनाने उत्पादन वाढवता येते .
#### ७. **कलिंगड**:
वेलवर्गीय पीक असून मंडप पद्धतीने लागवड केल्यास उत्पादन तिप्पट होते .
#### ८. **खरबूज**:
उन्हाळ्यातील मागणीत असलेले फळ. संकरित जातींद्वारे प्रति हेक्टर २०-२५ टन उत्पादन शक्य .
#### ९. **दोडका**:
हलक्या जमिनीत उत्तम वाढणारे वेलवर्गीय पीक. ताटी पद्धतीने लागवड करून फळांची गुणवत्ता सुधारता येते .
#### १०. **घोसाळी**:
कमी पाण्यात वाढणारे हे पीक उन्हाळ्यात चांगला बाजारभाव मिळवते .
#### ११. **कारली**:
फळांच्या आकारानुसार वाण निवडून प्रति हेक्टर १५-२० क्विंटल उत्पादन घेता येते .
#### १२. **भेंडी**:
पुसा ए-४ जातीद्वारे ४५ दिवसांत उत्पादन सुरू. कीटकप्रतिरोधक जाती उपयुक्त .
#### १३. **गवार**:
RGC-1031 जातीमुळे दुष्काळ सहनशीलता. प्रति हेक्टर १०-१५ क्विंटल उत्पादन .
#### १४. **टोमॅटो**:
संकरित जाती (एके ४७, व्हीएनआर राणी) निवडून ६०-८० क्विंटल/हेक्टर उत्पादन शक्य .
#### १५. **वांगी**:
स्वर्णश्री, प्रगती जातीद्वारे ७०-८० क्विंटल/हेक्टर उत्पादन. उन्हाळ्यातील उष्णता सहनक्षम .
#### १६. **मिरची**:
VNR राणी 332 F1 संकरित जातीमुळे ४५-५० दिवसांत काढणी. उच्च मसालेदारपणा आणि चमकदार फळे .
#### १७. **सूर्यफूल**:
फुले भास्कर जातीने ६० दिवसांत तयार. प्रति हेक्टर १५-२० क्विंटल तेलयुक्त बिया .
#### १८. **बाजरी**:
श्रद्धा, सबुरी जाती १००-११५ दिवसांत पिकतात. कमी पाण्यात १०-१५ क्विंटल/हेक्टर उत्पादन .
#### १९. **टरबूज**:
उच्च पाण्याअंश असलेले हे फळ उन्हाळ्यात भरपूर मागणीत. संकरित जातींद्वारे २५-३० टन/हेक्टर उत्पादन .
#### २०. **भोपळा**:
दुधी भोपळा मंडप पद्धतीने लावल्यास उत्पादन ३ पट वाढते. बाजारात स्थिर भाव .
### **उन्हाळी पिकांसाठी उत्पादन वाढवण्यासाठी महत्त्वाच्या टिप्स**
उन्हाळ्यातील वाढते तापमान आणि कमी उपलब्ध पाणी यामुळे शेती करणे आव्हानात्मक ठरते. परंतु योग्य नियोजन आणि आधुनिक तंत्रांचा अवलंब केल्यास उन्हाळी पिकांचे उत्पादन वाढवणे शक्य आहे. खालील काही महत्त्वाच्या टिप्स तुम्हाला जास्त उत्पादन मिळवण्यास मदत करतील.
## **1. योग्य पीक निवड करा**
उन्हाळ्यात जास्त तापमान सहन करू शकणाऱ्या पिकांची निवड करणे फायदेशीर ठरते. उदा.
– **कडधान्ये:** मूग, उडीद, सोयाबीन
– **तेलबिया:** सूर्यफूल, भुईमूग, तीळ
– **फळभाज्या:** टोमॅटो, भेंडी, वांगं, मिरची
– **धान्ये:** बाजरी, मका
## **2. मृदा परीक्षण करून योग्य खत व्यवस्थापन करा**
– उन्हाळ्यात जमिनीतील पोषणतत्त्वांची कमतरता टाळण्यासाठी मृदा परीक्षण करून योग्य प्रमाणात जैविक आणि रासायनिक खतांचा वापर करावा.
– सेंद्रिय खत (कंपोस्ट, शेणखत) आणि नत्रयुक्त खतांचा योग्य प्रमाणात वापर करावा.
## **3. पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन करा**
– **ठिबक सिंचन आणि तुषार सिंचन** यासारख्या पद्धतींचा अवलंब करा, ज्यामुळे पाण्याचा अपव्यय कमी होईल.
– सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी सिंचन केल्यास पाणी जास्त काळ टिकते.
– **मल्चिंग (आच्छादन)** करून जमिनीत ओलावा टिकवता येतो. यासाठी गवत, पालापाचोळा किंवा प्लास्टिक मल्चिंगचा वापर करा.
## **4. योग्य आंतरमशागत करा**
– तण नियंत्रणासाठी वेळोवेळी कोळपणी करावी, यामुळे पिकांना आवश्यक पोषणतत्त्वे अधिक मिळतील.
– पेरणी करताना ओळीत आणि योग्य अंतर ठेवून पेरणी करावी, जेणेकरून पिकांना पुरेसा प्रकाश व हवा मिळेल.
## **5. उन्हाळ्यात रोग आणि किडींपासून संरक्षण करा**
– गरम आणि कोरड्या हवेमुळे पांढरी माशी, लाल कोळी, मिलीबग यांसारख्या किडींचा प्रादुर्भाव होतो. वेळेवर उपाययोजना करणे महत्त्वाचे आहे.
– जैविक कीटकनाशकांचा वापर करून पिकांचे संरक्षण करावे.
– रोग प्रतिकारक वाणांची निवड करावी.
## **6. पीक फेरपालट करा**
– उन्हाळी हंगामात वारंवार तेच पीक घेतल्याने जमिनीत पोषणतत्त्वांची कमतरता येते, त्यामुळे वेगवेगळ्या पिकांची फेरपालट करावी.
– डाळी आणि तेलबिया पिके घेतल्यास जमिनीची सुपीकता सुधारते.
## **7. सावली व्यवस्था आणि वाऱ्यापासून संरक्षण**
– अतिउष्णतेपासून संवेदनशील पिकांचे संरक्षण करण्यासाठी शेडनेट किंवा आच्छादनाचा वापर करावा.
– पिकांना वाऱ्याचा जास्त त्रास होऊ नये म्हणून आजूबाजूला झाडे लावावीत.
## **8. योग्य वेळ आणि पद्धतीने पेरणी करा**
– उन्हाळ्यातील उष्णतेचा पिकांवर जास्त परिणाम होऊ नये म्हणून योग्य हंगामात पेरणी करावी.
– पेरणी करताना योग्य खोलवर बियाणे टाकावीत, जेणेकरून जमिनीतील ओलावा दीर्घकाळ टिकेल.
## **9. जैविक शेतीचा अवलंब करा**
– सेंद्रिय खत, निंबोळी अर्क, दशपर्णी अर्क यांसारख्या नैसर्गिक उपायांचा अवलंब करा.
– जमीन सुपीक राहण्यासाठी हिरवळीच्या खतांचा वापर करा.
## **10. हवामानाचा अंदाज बघून नियोजन करा**
– उन्हाळ्यात अचानक बदलणाऱ्या हवामानामुळे नुकसान होऊ शकते, त्यामुळे हवामानाचा अंदाज पाहून पेरणी आणि सिंचन करणे फायदेशीर ठरेल.
### **निष्कर्ष**
शेतकरी मित्रांनो, उन्हाळ्यात योग्य नियोजन आणि तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास पाणी, खत आणि वेळेची बचत होऊन चांगले उत्पादन मिळू शकते. **ठिबक सिंचन, मल्चिंग, सेंद्रिय शेती आणि योग्य आंतरमशागत** यांसारख्या पद्धतींचा अवलंब करून तुम्ही तुमच्या पिकांचे उत्पन्न वाढवू शकता. स्मार्ट शेतीचा अवलंब करून कमी खर्चात जास्त नफा मिळवण्यासाठी ही महत्त्वाची पावले उचलावीत.
### निष्कर्ष:
**भरघोस उत्पादन देणारी उन्हाळी पिके** निवडताना हवामान, जमिनीचा प्रकार, आणि पाण्याची उपलब्धता लक्षात घेणे गरजेचे आहे. योग्य जाती, बीजप्रक्रिया, आणि सिंचन पद्धतींचा अवलंब केल्यास उन्हाळ्यातही शेतकऱ्यांना चांगला नफा मिळू शकतो. वरील २० पिके ही केवळ उत्पादनक्षम नाहीत, तर बाजारातील मागणीला अनुसरून निवड करण्यासाठीही योग्य आहेत. शेतकऱ्यांनी या **भरघोस उत्पादन देणारी उन्हाळी पिके** निवडून उच्च उत्पन्नाची संधी साधावी .