लाडकी बहिण योजना: ई-केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय आणि सध्याचे आव्हाने
लाडकी बहिण योजनेतील ई-केवायसीची अनिवार्यता
महाराष्ट्र शासनाच्या महत्वाकांक्षी लाडकी बहिण योजनेअंतर्गत लाखो महिलांना आर्थिक सहाय्य प्रदान करण्यात आले आहे. या योजनेचे हफ्ते अखंडितपणे चालू राहावेत यासाठी राज्य शासनाने ई-केवायसी प्रक्रिया अनिवार्य केल्यामुळे लाभार्थी महिलांसमोर एक नवीन आव्हान उभे झाले आहे. अनेक महिलांसाठी लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधणे कठीण झाले आहे. शासनाच्या या निर्णयामुळे ग्रामीण भागातील महिलांसहित सर्व लाभार्थींना आपली पडताळणी प्रक्रिया पूर्ण करण्यासाठी मोठी कसरत करावी लागत आहे. या संदर्भात लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय योजनेच्या यशासाठी अत्यंत गरजेचे ठरत आहेत.
तांत्रिक अडचणींमुळे निर्माण झालेले परिस्थिती
ई-केवायसी प्रक्रिया अनिवार्य झाल्यानंतर संकेतस्थळावर अप्रत्याशित दाब निर्माण झाला आहे. संकेतस्थळावर भार असल्याने दिवसा बहुतांश वेळा संकेतस्थळ बंदच असल्याचे दिसून येते. ही समस्या दूर करण्यासाठी लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधणे आवश्यक झाले आहे. अनेक महिलांनी या तांत्रिक अडचणीतून मार्ग काढण्यासाठी चक्क मध्य रात्री एक ते तीन वाजण्याच्या सुमारास ई-केवायसी प्रक्रिया करण्यास सुरुवात केली आहे. रात्रच्या या अवधीत संकेतस्थळावरील वापरकर्त्यांची संख्या कमी असल्याने प्रक्रिया सोपी झाल्याचे दिसून आले आहे. अशाप्रकारे लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय स्वतःच शोधून काढण्याचे कौशल्य महिलांनी दाखवले आहे.
लाभार्थींच्या कष्टाची गोष्ट
अंबरनाथ येथे राहणाऱ्या हेमलता मोरे यांना लाडकी बहिण योजनेचा लाभ मिळतो. त्या सांगतात, “दिवसभर प्रयत्न करूनही ऑनलाईन प्रक्रिया पूर्ण होत नव्हती. मग मी रात्री २ वाजता उठून प्रयत्न केला आणि तेव्हाच माझी पडताळणी पूर्ण झाली.” अशाच प्रकारे इतर अनेक महिलांनी पहाटे चार ते पाच वाजता उठून ही प्रक्रिया पूर्ण केल्याचे सांगितले आहे. या कथा सांगतात की लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधण्यासाठी महिलांना किती कष्ट करावे लागत आहेत. यामुळे संकेतस्थळावरील अडथळे दूर करावे अशी मागणी योजनेच्या लाभार्थी महिलांकडून करण्यात येत आहे. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय सुलभ आणि सोपे असावेत अशी अपेक्षा सर्वांची आहे.
शासनाचे दृष्टिकोन आणि सुधारणांचे आश्वासन
महिला व बालविकास खात्याच्या मंत्री अदिती तटकरे यांनी नुकत्याच ठाण्यातील एका कार्यक्रमात स्पष्ट केले की, लाडक्या बहिणींच्या ई-केवायसी सर्व्हरमध्ये सुधारणा केल्या जात आहेत. त्यांनी सांगितले की नोव्हेंबरपर्यंत लाडक्या बहिणींना ई-केवायसी करण्याची मुदत आहे आणि दररोज जवळपास चार ते पाच लाख लाडक्या बहिणींची ई-केवायसी प्रक्रिया होत आहे. मंत्री महोदयांच्या म्हणण्यानुसार लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधण्यात शासन गंभीर आहे. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय म्हणून सर्व्हरमध्ये अनेक सुधारणा केल्या जात असल्याचेही त्यांनी नमूद केले. तथापि, अद्याप अनेक महिलांना ओटीपी न येणे, संकेतस्थळ ठप्प असणे, वडिलांच्या अथवा पतीच्या मोबाईलवर ओटीपी न येणे यांसारखे अनेक अडथळे येत असल्याचे दिसून येते.
नवीन नियमावली आणि त्याचे परिणाम
मुख्यमंत्री लाडकी बहीण योजनेतील लाभार्थींना ‘ई-केवायसी’ बंधनकारक करण्यात आल्यानंतर नवीन नियमावली जारी करण्यात आली आहे. या नियमानुसार लाभार्थ्यांना ‘ई-केवायसी’ प्रक्रिया पूर्ण करणे आवश्यक आहे आणि ही प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतरच पुढील हप्त्याची रक्कम त्यांच्या खात्यात जमा करण्यात येणार आहे. सुमारे पंधरा दिवसांपूर्वी ही प्रक्रिया सुरू झाल्यापासून एकाच वेळी मोठ्या प्रमाणावर नोंदणी सुरू झाल्याने ‘ई-केवायसी’ संकेतस्थळ ठप्प झाल्याचे उघड झाले होते. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधणे या संदर्भात अत्यंत आवश्यक ठरले आहे. लाभार्थ्यांनी आपला आधार क्रमांक, मोबाईल क्रमांक आणि इतर माहिती भरून ऑनलाईन नोंदणी करून ‘ई-केवायसी’ प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय म्हणून प्रशासनाकडून प्रयत्न सुरू असल्याचे दोन आठवड्यांपूर्वी स्पष्ट करण्यात आले होते.
लाभार्थींनी स्वीकारलेले पर्यायी उपाय
तांत्रिक अडचणींमुळे लाभार्थींना ‘ई-केवायसी’ प्रक्रिया पूर्ण करण्यात येणाऱ्या अडथळांमुळे अनेकजण वेगवेगळे मार्ग अवलंबत आहेत. रात्री एक ते तीन या वेळेत, तर काही महिला पहाटे चार-पाच वाजता उठून ऑनलाईन प्रक्रिया करण्याचा प्रयत्न करत आहेत. या वेळी संकेतस्थळावरील वापरकर्त्यांची संख्या कमी असल्याने प्रणाली जलद चालते आणि पडताळणी यशस्वीपणे पूर्ण होते. हे एक प्रकारचे लाडकी बहिण केवायसी पूर्ण करण्यासाठी उपाय ठरले आहेत. असे उपाय शोधणे हे लाभार्थींच्या सर्जनशीलतेचे द्योतक आहे. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय म्हणून काही महिला स्थानिक साइबर कॅफेचा वापर करतात तर काही आपल्या कुटुंबियांच्या मदतीने ही प्रक्रिया पूर्ण करतात. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय म्हणून समुदाय स्तरावर मदत करण्याचे प्रयत्नही दिसून येत आहेत.
योजनेचे भविष्य आणि शक्यता
लाडकी बहिण योजना ही महाराष्ट्रातील महिलांसाठीची एक महत्वाची कल्याणकारी योजना आहे. या योजनेतर्फे महिलांना आर्थिक सक्षमीकरणाची संधी उपलब्ध करून दिली जात आहे. तथापि, ई-केवायसी प्रक्रियेतील अडचणी या योजनेच्या पूर्णत्वास अडथळे निर्माण करू शकतात. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधणे आणि अंमलबजावणी करणे यासाठी शासनाने अधिक गंभीरतेने विचार करणे आवश्यक आहे. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय म्हणून अधिक सर्व्हर क्षमता, स्थानिक स्तरावर मदत केंद्रे आणि ऑफलाइन पर्याय विचारात घेतले पाहिजेत. लाडकी बहिण इ केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधणे हे केवळ तांत्रिक समस्या नसून सामाजिक आणि प्रशासकीय समस्या आहे. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय योजनेच्या यशासाठी अत्यंत महत्वाचे ठरतील.
तांत्रिक सुधारणांची गरज आणि पर्यायी मार्ग
ई-केवायसी संकेतस्थळावरील सधरणाच्या समस्यांमुळे एक गंभीर मुद्दा उघड झाला आहे – ती म्हणजे शासनाच्या डिजिटल यंत्रणेत सुधारणेची तीव्र गरज. केवळ सर्व्हर क्षमता वाढवणे हा एकमेव उपाय राहिलेला नसून, जिल्हा स्तरावर स्थानिक मदत केंद्रे उघडणे, आंगणवाडी सेविकांद्वारे मार्गदर्शन देणे, किंवा ऑफलाइन पर्याय उपलब्ध करून देणे यासारखे पर्यायी मार्ग विचारात घेणे आवश्यक आहे. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय हे अधिक व्यापक आणि सर्वांगीण असले पाहिजेत. अशा प्रकारे, एका बाजूला तांत्रिक सुधारणा करताना दुसरीकडे लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय म्हणून ग्रामीण भागातील महिलांसाठी मदत केंद्रे स्थापन केली तर खरी समता प्रस्थापित होईल.
सक्षमीकरणाचा खरा अर्थ आणि भविष्याचा मार्ग
शेवटी, लाडकी बहीण योजना ही केवळ आर्थिक सहाय्याची योजना न राहता, महिलांचे सामाजिक आणि डिजिटल सक्षमीकरण करणारी एक यंत्रणा ठरू शकते. परंतु यासाठी, महिलांना तांत्रिक अडचणींवर मात करण्यासाठी रात्री जागे राहावे लागणे यापेक्षा अधिक सुसह्य मार्ग अस्तित्वात असले पाहिजेत. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय हे सहजसुलभ आणि सर्वसाधारण महिलांसाठी सोयीचे असावेत. योजनेच्या दीर्घकालीन यशासाठी, शासनाने लाभार्थ्यांच्या फीडबॅकवर आधारित पध्दत सतत सुधारणे गरजेचे आहे. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधण्याची ही संघर्षकथा, शासन आणि नागरिक यांच्यातील सहकार्याचे एक नवे पाठशाला ठरावी आणि भविष्यातील सर्व कल्याणकारी योजनांसाठी एक आदर्श ठरावी, अशी अपेक्षा सर्वत्र व्यक्त केली जात आहे.
निष्कर्ष
लाडकी बहिण योजनेचा लाभ घेणाऱ्या महिलांसमोरील ई-केवायसीची प्रक्रिया एक गंभीर आव्हान बनली आहे. तांत्रिक अडचणी, संकेतस्थळावरील भार आणि इतर समस्यांमुळे महिलांना मोठ्या अडचणीतून जावे लागत आहे. तथापि, महिलांची स्थितिस्थापकता आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता पाहण्यासारखी आहे. रात्रीच्या वेळी प्रक्रिया पूर्ण करणे, स्थानिक स्तरावर मदत मागणे इत्यादी उपायांद्वारे त्या आपल्या लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधत आहेत. शासनानेही या समस्येकडे लक्ष दिले आहे आणि सुधारणांचे आश्वासन दिले आहे. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय शोधणे आणि अंमलात आणणे हे योजनेच्या भविष्यातील यशासाठी अत्यंत महत्वाचे ठरले आहे. लाडकी बहिण केवायसी पूर्णत्वासाठी उपाय सर्वसमावेशक आणि सुलभ असावेत यासाठी सर्वांनी मिळून प्रयत्न केले पाहिजेत.