शिर्डी साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सव हा भारतातील सर्वात महत्त्वाच्या आध्यात्मिक उत्सवांपैकी एक आहे. दरवर्षी ऑक्टोबरमध्ये भरलेला हा महोत्सव साईबाबांच्या महासमाधीच्या स्मृतिदिनानिमित्त साजरा केला जातो. १९१८ च्या विजयादशमीला साईबाबांनी महासमाधी घेतली आणि तो दिवस आजही लाखो भक्तांसाठी अत्यंत श्रद्धेने साजरा केला जातो. २०२५ साली हा १०७ वा साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सव असून तो १ ऑक्टोबर ते ४ ऑक्टोबर अशा काळात शिर्डी येथे भरविण्यात येत आहे.
साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवाचे ऐतिहासिक महत्त्व
साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सव हा केवळ एक उत्सव नसून तो साईबाबांच्या शिकवणुकीचा आणि जीवनाचा प्रत्यक्ष अनुभव घेण्याची संधी आहे. साईबाबांनी शिर्डी येथे सर्व धर्माचा सारखेपणा शिकवला आणि मानवसेवाच परमेश्वरसेवा आहे हा संदेश दिला. त्यांच्या महासमाधीचा हा दिवस भक्तांसाठी खूपच महत्त्वाचा आहे. साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवादरम्यान भक्त समाधी मंदिरात दर्शनासाठी जमतात आणि बाबांच्या आशीर्वादाचा लाभ घेतात.
२०२५ च्या साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवाचे तपशील
२०२५ चा साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सव १ ऑक्टोबर ते ४ ऑक्टोबर या कालावधीत साजरा होणार आहे. श्री साईबाबा संस्थान ट्रस्ट, शिर्डी यांच्या वतीने हा उत्सव आयोजित केला जातो. या चार दिवसीय कार्यक्रमात विविध धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांचा समावेश असतो. साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवाला देश-विदेशातून लाखो भक्त हजेरी लावतात आणि बाबांच्या चरणी श्रद्धांजली अर्पण करतात.
प्रथम दिवस: उद्घाटन आणि पालखी मिरवणूक
१ ऑक्टोबर २०२५ रोजी बुधवारी साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवाचा प्रारंभ होईल. या दिवशी नियमित आरत्या (काकड आरती, मध्यान्ह आरती, धूप आरती, शेज आरती) होतील. रात्री ९:१५ वाजता पालखी मिरवणूक काढण्यात येईल ज्यात साईबाबांच्या पोर्ट्रेट आणि पदुका यांची मिरवणूक केली जाते. साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवाच्या पहिल्या दिवशीच भक्तांची मोठ्या संख्येने उपस्थिती असते.
द्वितीय दिवस: विजयादशमी आणि रथ मिरवणूक
२ ऑक्टोबर २०२५ रोजी गुरुवारी विजयादशमीचा मुख्य दिवस साजरा केला जाईल. सकाळी ४:३० वाजता काकड आरतीने दिवसाची सुरुवात होईल. सकाळी ९:०० वाजता साईबाबांच्या पोर्ट्रेट आणि श्री साई सत्चरित्र पोथीची मिरवणूक काढली जाईल. दिवसभर अखंड श्री साई सत्चरित्र पारायण चालेल. रात्री ९:१५ वाजता भव्य रथ मिरवणूक (चारीओट प्रोसेसन) काढली जाईल. साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवाच्या या दिवशी समाधी मंदिर रात्रभर भक्तांसाठी खुले राहील.
तृतीय आणि चतुर्थ दिवस: सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि समारोप
३ ऑक्टोबर २०२५ रोजी शुक्रवारी नियमित आरत्या आणि भजन-कीर्तनासोबतच विविध सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातील. ४ ऑक्टोबर २०२५ रोजी शनिवारी साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवाचा समारोप होईल. या दिवशी अंतिम आरत्या आणि मिरवणुका होतील तसेच भक्तांसाठी विशेष कार्यक्रम आयोजित केले जातील. संपूर्ण साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सव भक्तीभावनेतून आणि उत्साहात साजरा केला जातो.
भक्तांसाठी महत्त्वाची माहिती
साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवादरम्यान शिर्डी येथे भक्तांच्या सोयीसाठी संपूर्ण व्यवस्था केली जाते. दर्शनासाठी ऑनलाइन बुकिंग, अन्नदान (प्रसादालय), निवास (धर्मशाळा), वैद्यकीय सुविधा इत्यादी सर्व सुविधा उपलब्ध असतात. ३० सप्टेंबर ते ५ ऑक्टोबर २०२५ दरम्यान काही पूजा सेवा बंद असू शकतात, त्यामुळे भक्तांनी अधिकृत वेबसाइट https://sai.org.in वरून ताजी माहिती घेणे आवश्यक आहे. साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवाला हजेरी लावण्यासाठी भक्तांनी आधी तयारी करून ठेवावी.
वर्धा येथील स्थानिक महोत्सव आयोजन
शिर्डी साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सवाच्या संदर्भात, वर्धा येथेही स्थानिक पातळीवर कार्यक्रम आयोजित केले जातात. श्री साई सेवा मंडळाच्या वतीने २ ते ७ ऑक्टोबर दरम्यान स्थानिक साईबाबा मंदिरात विविध धार्मिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. या कार्यक्रमांमध्ये अभिषेक, पालखी यात्रा, लघुरुद्राभिषेक, भजन संध्या, सामूहिक पारायण इत्यादी कार्यक्रमांचा समावेश असतो. शिर्डी येथील साईबाबांच्या मुळ पादुकांचे दर्शन वर्धेकर भक्तांना होणार आहे, ज्यामुळे स्थानिक पातळीवरही भक्तांना साईबाबा पुण्यतिथी महोत्सव साजरा करण्याची संधी मिळते.
साई बाबांची जीवनी; थोडक्यात माहिती
भारतातील आध्यात्मिक इतिहासात शिर्डीचे साईबाबा हे एक अत्यंत विलक्षण आणि प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्व म्हणून ओळखले जातात. त्यांचे संपूर्ण जीवनचरित्र हे चमत्कारांनी भरलेले असून त्यांनी केवळ एका छोट्याशा गावात राहून संपूर्ण विश्वभर भक्तांवर अमिट छाप सोडली. बाबा यांचे जीवन हे सर्व धर्माच्या एकतेचे आणि मानवतेचे प्रतीक बनले.
बालपण आणि शिर्डीत आगमन
साईबाबा यांच्या बालपणाविषयी अनेक कथा प्रचलित आहेत. काही स्रोतांनुसार, ते सुमारे सोळाव्या शतकाच्या अखेरीस महाराष्ट्रातील पाथरी गावी जन्मले. तर इतर मतांनुसार, त्यांचा जन्म अंदाजे १८३८ च्या सुमारास झाला. लहानपणीच ते एका सुताराकडे राहत होते असे सांगितले जाते. तरुणावस्थेत ते शिर्डी या छोट्याशा गावात आले आणि तेथील कोल्हापूर मंदिराजवळील एका वृक्षाखाली ध्यानस्थ बसले. सुरुवातीला गावकरी या विलक्षण तरुणाकडे संशयाने पाहू लागले, परंतु कालांतराने त्यांच्या अलौकिक स्वभावाने सर्वांची मने जिंकली.
शिर्डीतील जीवनशैली
शिर्डीमध्ये साईबाबा एका जुनाट, विस्त्रस्त मशिदीत राहत होते, ज्याला ‘द्वारकामाई’ असे संबोधले जात असे. त्यांची दिनचर्या अत्यंत साधी आणि नियमित होती. ते सकाळी लवकर उठत, स्नान करत आणि गावात फिरून भिक्षा मागत. मिळालेल्या भिक्षेपैकी काही अंश ते जनावरांना आणि पक्ष्यांना देत. त्यांच्या हातातून मिळालेली भिक्षा केवळ अन्न नसून ती एक प्रकारचा प्रसादच समजला जात असे. बाबा नेहमी साधे वस्त्र परिधान करत आणि त्यांच्या डोक्यावर एक कपड्याची फेटी असायची.
धार्मिक सहिष्णुतेचे प्रतीक
साईबाबा हिंदू आणि मुस्लिम दोन्ही धर्माचे तंतोतंत पालन करत असत. ते मशिदीत राहत असतानाही त्यांनी हिंदू धर्मातील अनेक विधी, आरती, आणि उत्सव साजरे केले. त्यांच्या शिकवणीत दोन्ही धर्माचे सार्संगत दिसून येत असे. ते ‘अल्लाह मालिक’ हे शब्द वापरत आणि त्याचबरोबर ‘रामकृष्ण हरी’ असेही मंत्र जपत. ही धार्मिक सहिष्णुता आणि एकतेची भावना हीच त्यांच्या शिकवणीचा मुख्य आधारस्तंभ होती.
चमत्कार आणि अलौकिक शक्ती
साईबाबा यांच्या जीवनात अनेक चमत्कारांचा उल्लेख आढळतो. ते भक्तांच्या मनातील विचार वाचू शकत, दूर असलेल्या ठिकाणची घटना जाणू शकत आणि अनेक आजारांवर उपचार करू शकत होते. एका प्रसंगी, त्यांनी एका मरणोन्मुख व्यक्तीला जिवंत केले, तर दुसऱ्या प्रसंगी दिवसाउजेडात दिवा लावून अंधार भागून काढला असे सांगितले जाते. परंतु बाबा नेहमी सांगत की हे चमत्कार केवळ भक्तांची श्रद्धा दृढ करण्यासाठी होते आणि खरी शक्ती म्हणजे भगवंतावरील निष्ठा.
शिकवणीचे सार
साईबाबा यांच्या शिकवणीचे मुख्य सार म्हणजे ‘श्रद्धा’ आणि ‘सबुरी’ (धीर). ते सांगत की भगवंतावर अढळ श्रद्धा ठेवली पाहिजे आणि कोणत्याही परिस्थितीत धीर सोडू नये. त्यांनी ‘व्हा का नको’ अशी उदार भिक्षेची पद्धत सुरू केली ज्यामध्ये कोणत्याही जाती-धर्माच्या लोकांना प्रसाद मिळू शके. त्यांची प्रसिद्ध वाक्ये – “जो कोणी येईल, त्याला भरपूर मिळेल” – ही त्यांच्या अपार कृपेचे प्रतीक आहे.
महासमाधी
१५ ऑक्टोबर १९१८ रोजी विजयादशमीच्या दिवशी साईबाबांनी महासमाधी घेतली. त्यांनी आपल्या शेवटच्या क्षणीही भक्तांच्या कल्याणाचा विचार केला. समाधीच्या आधी त्यांनी भक्तांना सांगितले की ते मृत्यूनंतरही भक्तांचे रक्षण करत राहतील. आजही शिर्डी येथील त्यांची समाधीस्थाने देश-विदेशातून येणाऱ्या लाखो भक्तांसाठी आध्यात्मिक केंद्र बनले आहे.
वारसा आणि प्रभाव
साईबाबा यांचा प्रभाव केवळ भारतातच नव्हे तर संपूर्ण जगभर पसरला आहे. त्यांच्या शिकवणींवर आधारित अनेक आश्रम, मंदिरे आणि संस्था स्थापन झाल्या आहेत. ‘श्री साई सच्चरित्र’ हा ग्रंथ त्यांच्या जीवनावर आधारित सर्वात प्रसिद्ध ग्रंथ आहे. आजही अनेक लोक त्यांच्या नावाचा जप करतात आणि त्यांच्या शिकवणींनुसार आपले जीवन जगतात.
निष्कर्ष
शिर्डी साईबाबा यांचे जीवन हे मानवतेचे आदर्श उदाहरण आहे. धर्म, जात, वंश या सर्व बंधनांपलीकडे जाऊन त्यांनी सर्वांना प्रेम आणि सेवेचा संदेश दिला. त्यांच्या जीवनातील साधेपणा, करुणा आणि अलौकिक शक्ती यांचे अद्भुत संयोग झालेले दिसतात. आजही भक्तांचा दृढ विश्वास आहे की शिर्डीत राहिलेले ते सद्गुरू आपल्या प्रत्येक भक्ताचे मार्गदर्शन करत आहेत आणि कष्टाच्या प्रसंगी त्यांना आधार देत आहेत.