भारतीय रेल्वेने अलीकडेच एक महत्त्वाचा निर्णय घेतला आहे ज्यामुळे देशातील भाविकांना अभूतपूर्व सोय होणार आहे. आता देशातील भाविकांना ७ ज्योतिर्लिंगांचे दर्शन एकाच प्रवासात घेता येणार आहेत. ही सेवा रेल्वेच्या पर्यटन शाखा आयआरसीटीसी अंतर्गत पुरवली जाणार आहे. ही विशेष ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन भारत गौरव पर्टन योजनेअंतर्गत चालवली जाणार आहे. धार्मिक पर्यटनासाठी समर्पित अशी ही पहिलीच ट्रेन असून यामुळे भाविकांच्या जीवनातील एक महत्त्वाचे धार्मिक कर्तव्य सहजतेने पार पाडता येणार आहे. अशा प्रकारे ही ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन धार्मिक पर्यटन क्षेत्रात एक मैलाचा दगड ठरणार आहे.
प्रवास कालावधी आणि तारखा
हा अध्यात्मिक प्रवास १८ ते २९ नोव्हेंबर या कालावधीत होणार आहे. हा ११ रात्री आणि १२ दिवसांचा प्रवास असून यादरम्यान भाविकांना सात ज्योतिर्लिंगांचे दर्शन घेता येणार आहेत. नोव्हेंबर महिना हा हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाचा महिना असून यात विविध धार्मिक सोहळे साजरे केले जातात. अशा वेळी या ट्रेनमधून प्रवास करणे भाविकांसाठी विशेष अर्थप्रचुर ठरणार आहे. या कालावधीत हवामान सुद्धा सहासलामत असल्याने प्रवास करणे सोयीचे राहील. या विशेष ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मधील प्रवासादरम्यान भाविकांना कोणत्याही प्रकारचे त्रास होणार नाहीत कारण संपूर्ण प्रवासाची योजना अतिशय सुबकपणे आखण्यात आली आहे.
ट्रेनचा मार्ग आणि मुख्य थांबे
ही ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन ऋषिकेश येथून प्रवास सुरू करणार आहे. ऋषिकेश हे योग आणि अध्यात्माचे जागतिक केंद्र म्हणून ओळखले जाते. त्यानंतर ट्रेन पुढे हरिद्वार, मुरादाबाद, बरेल, शाहजहांपूर, हरदोई, लखनऊ, कानपूर, ओरई, झाशी, ललितपूर या ठिकाणी थांबणार आहे. या ठिकाणचे प्रवासी या ट्रेनने पुढील प्रवास करु शकतात. हे सर्व थांबे रणनीतिकदृष्ट्या निवडलेले आहेत जेणेकरून जास्तीत जास्त भाविकांना या यात्रेत सामील होता येईल. या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन चा मार्ग अशा प्रकारे निश्चित करण्यात आला आहे की भाविकांना वेगवेगळ्या ज्योतिर्लिंगांपर्यंत पोहोचण्यासाठी कमीत कमी अंतर कापावे लागेल.
ज्योतिर्लिंग दर्शनाची ठिकाणे
या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन पॅकेजमध्ये उज्जैनमधील महाकालेश्वर आणि ओंकारेश्वर, सोमनाथ, नागेश्वर, द्वारकादीश आणि गुजरातमधील द्वारका त्यानंतर त्र्यंबकेश्वर, काळाराम मंदिर, नाशिकमधील भीमाशंकर, छत्रपती संभाजीनगरमधील घृणेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेता येणार आहे. ही सर्व ज्योतिर्लिंगे हिंदू धर्मात अतिशय पवित्र मानली जातात. या सर्व ठिकाणी ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन थांबणार आहे आणि भाविकांना पुरेसा वेळ दर्शनासाठी मिळणार आहे. प्रत्येक ज्योतिर्लिंगाचे स्वतःचे एक विशेष महत्त्व आणि कथा आहेत ज्यामुळे भाविकांचा अध्यात्मिक अनुभव समृद्ध होणार आहे.
प्रवासासाठी उपलब्ध सुविधा
या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मध्ये एकूण ७६७ बर्थ आहेत जे भाविकांसाठी उपलब्ध करून दिले जातील. या ट्रेनमध्ये 2AC, 3AC आणि स्लीपर क्लासची राहण्याची सोय असणार आहे. प्रवासादरम्यान नाश्ता, दुपारचे जेवण, रात्रीचे जेवण अशी तिन्ही प्रकारची जेवणे मिळणार आहेत जी स्वच्छ आणि चवदार असतील. बसने स्थानिक पर्यटन स्थळे पाहण्याची आणि हॉटेलमध्ये राहण्याची सोय करण्यात आली आहे. या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मध्ये प्रवाशांसाठी आरोग्य सेवा, मार्गदर्शन आणि इतर आवश्यक सुविधा उपलब्ध करून दिल्या जातील. प्रवासादरम्यान भाविकांना धार्मिक मार्गदर्शन देखील मिळेल ज्यामुळे त्यांचा प्रवास अधिक अर्थपूर्ण होईल.
प्रवासाच्या खर्चाची तपशीलवार माहिती
या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मधून अध्यात्मिक प्रवासासाठी खर्चाचे विविध पॅकेज उपलब्ध आहेत. स्लीपर कोचसाठी प्रति व्यक्तीसाठी भाडे २४,१०० रुपये असणार आहे. मुलांसाठी (५-११ वर्षे) भाडे २२,७२० रुपये असणार आहे. 3AC साठी प्रति व्यक्ती भाडे ४०,८९० रुपये असेल. मुलांसाठी ३९,२६० रुपये भाडे असणार आहे. कम्फर्ट क्लास 2AC साठी भाडे प्रति व्यक्ती ५४,३९० रुपये भाडे असणार आहे. मुलांसाठी ५२,४२५ रुपये भाडे असणार आहे. हा खर्च प्रवास, निवास, जेवण आणि स्थानिक परिवहन यासाठी आहे. या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मधील प्रवासासाठी भाडे हे सर्व सुविधांसहित आहे ज्यामुळे भाविकांना वेगळा खर्च करावा लागणार नाही.
बुकिंग प्रक्रिया आणि ईएमआय सुविधा
या प्रवासासाठी आधी बुकिंग करायची आहे कारण जागा मर्यादित आहेत. भाविकांना आयआरसीटीसी कार्यालयात किंवा www.irctctourism.com वेबसाइटवर जाऊन बुकिंग करता येणार आहे. यासाठी ईएमआयचा ऑप्शनदेखील उपलब्ध आहे ज्यामुळे भाविकांना एकाच वेळी रक्कम भरावी लागणार नाही. या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन साठी बुकिंग करताना भाविकांना आपली सर्व व्यक्तिगत माहिती अचूकपणे भरावी लागेल. बुकिंग झाल्यानंतर भाविकांना सर्व तपशील असलेला कन्फर्मेशन लेटर मिळेल. या प्रवासासाठी वयोमर्यादा, आरोग्य अटी आणि इतर काही नियम आहेत ज्याची अचूक अंमलबजावणी केली जाईल.
प्रवासातील सुरक्षितता आणि आरोग्यसेवा
या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मधून प्रवासादरम्यान भाविकांच्या सुरक्षिततेची पूर्ण काळजी घेण्यात येणार आहे. ट्रेनमध्ये प्रशिक्षित सुरक्षा कर्मचारी असतील तसेच आरोग्यसेवेसाठी एक वैद्यकीय तज्ज्ञांची टीम सुद्धा प्रवासादरम्यान उपलब्ध असेल. कोणत्याही प्रकारची आणीबाणी सोडवण्यासाठी योजना तयार करण्यात आली आहे. या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मध्ये आग, प्राणघातक अपघात किंवा इतर आपत्तींसाठी योजना तयार करण्यात आली आहे. प्रवासादरम्यान कोविड-१९ चे नियम पाळले जातील आणि सर्व भाविकांना मास्क वापरणे बंधनकारक असेल. सामूहिक प्रार्थना आणि दर्शनादरम्यान सुद्धा सामाजिक अंतर पाळले जाईल.
प्रवासातील अनुभव आणि विशेष कार्यक्रम
या प्रवासादरम्यान भाविकांना केवळ ज्योतिर्लिंग दर्शनाचाच नव्हे तर एक समृद्ध सांस्कृतिक अनुभव मिळणार आहे. प्रवासादरम्यान विविध धार्मिक कार्यक्रम, भजन संध्या, आध्यात्मिक चर्चासत्र आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातील. या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मधील प्रवासादरम्यान भाविकांना तज्ज्ञांकडून धार्मिक व्याख्याने सुद्धा ऐकायला मिळतील. प्रत्येक ज्योतिर्लिंगाच्या ठिकाणी विशेष पूजा आयोजित केली जाईल ज्यामध्ये सहभागी होऊन भाविक आपले आभार व्यक्त करू शकतील. हा प्रवास केवळ दर्शनापुरता मर्यादित न राहता एक संपूर्ण आध्यात्मिक अनुभव होईल.
प्रवासासाठी सूचना आणि तयारी
भाविकांनी या प्रवासासाठी योग्य प्रकारची तयारी करणे गरजेचे आहे. हा १२ दिवसांचा प्रवास असल्याने भाविकांनी पुरेसे कपडे, जरुरीची औषधे, वैयक्तिक वापराच्या वस्तू आणि इतर आवश्यक गोष्टी घेऊन जाणे आवश्यक आहे. या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मधील प्रवासासाठी भाविकांनी आरामदायक शूज, धार्मिक साहित्य, पाण्याची बाटली आणि इतर आवश्यक वस्तू घेऊन जाणे उचित ठरेल. प्रवासादरम्यान वापरण्यासाठी रोख पैसे किंवा डेबिट/क्रेडिट कार्ड घेऊन जाणे आवश्यक आहे. वयोवृद्ध भाविकांनी आपले आरोग्य तपासणी करून घेणे आणि डॉक्टरांचा सल्ला घेऊनच प्रवासासाठी निघणे गरजेचे आहे.
ज्योतिर्लिंगांचे धार्मिक महत्त्व
हिंदूधर्मात ज्योतिर्लिंगांना विशेष महत्त्व आहे. असे मानले जाते की ज्योतिर्लिंग हे शिवजीचे निराकार स्वरूप आहे. भगवान शिव या बारा स्थानांवर ज्योतिर्लिंग म्हणून प्रकट झाले होते असे मानले जाते. या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मधून भाविकांना यापैकी सात ज्योतिर्लिंगांचे दर्शन घेता येणार आहे. प्रत्येक ज्योतिर्लिंगाशी एक विशेष कथा आणि इतिहास जोडलेला आहे. असे मानले जाते की ज्योतिर्लिंगांचे दर्शन घेतल्याने भाविकांचे सर्व पाप नष्ट होतात आणि मोक्ष प्राप्त होतो. ही दर्शने केल्याने भाविकांची मनोकामना पूर्ण होते असेही मानले जाते.
प्रवासानंतरचे लाभ आणि अनुभव
या प्रवासामुळे भाविकांना केवळ धार्मिक लाभच मिळणार नाहीत तर एक अविस्मरणीय अनुभव सुद्धा मिळणार आहे. भारताच्या विविध भागातील भाविकांना एकत्र येण्याची आणि एकमेकांशी संवाद साधण्याची संधी मिळेल. या ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन मधील प्रवासामुळे भाविकांना देशाच्या विविध संस्कृती आणि परंपरांबद्दल जाणून घेता येईल. प्रवासानंतर भाविकांना एक आध्यात्मिक शांती आणि समाधान मिळेल अशी अपेक्षा आहे. हा प्रवास भाविकांसाठी जीवनातील एक सुवर्ण अवसर ठरेल आणि ते आपल्या कुटुंबियांसह या अनुभवाची आठवण कायमस्वरूपी सांगू शकतील.
भारतातील सर्व ज्योतिर्लिंगांचा परिचय
सोमनाथ ज्योतिर्लिंग
सोमनाथ ज्योतिर्लिंग हे गुजरातमधील प्रभास पाटण येथे स्थित आहे. हे पहिले ज्योतिर्लिंग मानले जाते. या मंदिराचा इतिहास अतिशय प्राचीन आहे. असे मानले जाते की चंद्रदेवांनी येथे शिवलिंगाची स्थापना केली होी. या मंदिरावर अनेक आक्रमणे झाली पण प्रत्येक वेळी ते पुन्हा बांधले गेले. सध्याचे मंदिर सरदार वल्लभभाई पटेल यांनी पुनर्बांधणी केलेले आहे. समुद्रकिनाऱ्यावर वसलेले हे मंदिर अतिशय भव्य आहे. येथे दररोज हजारो भाविक दर्शनासाठी येतात.
मल्लिकार्जुन ज्योतिर्लिंग
मल्लिकार्जुन ज्योतिर्लिंग आंध्र प्रदेशातील कृष्णा जिल्ह्यातील श्रीशैलम येथे स्थित आहे. हे ज्योतिर्लिंग नर्मदा नदीच्या किनाऱ्यावर वसलेले आहे. हे मंदिर द्वादश ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. याला ‘दक्षिणाचा कैलास’ असे संबोधले जाते. या मंदिराचा उल्लेख अनेक पुराणांमध्ये आढळतो. असे मानले जाते की भगवान शंकर आणि पार्वती यांनी आपल्या मुलाला भेट देण्यासाठी येथे निवास केला होता. येथे दर्शन घेतल्याने सर्व पापे नष्ट होतात असे मानले जाते.
महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग
महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग मध्य प्रदेशातील उज्जैन शहरात स्थित आहे.हे तिसरे ज्योतिर्लिंग मानले जाते. हे एकमेव ज्योतिर्लिंग आहे जे दक्षिणमुखी आहे. येथे भस्मारती होते जी अतिशय प्रसिद्ध आहे. या मंदिराचा उल्लेख महाभारत आणि पुराणांमध्ये सापडतो. असे मानले जाते की येथे दर्शन घेतल्याने मृत्यूचा भय नष्ट होतो. उज्जैन शहर क्षिप्रा नदीच्या किनाऱ्यावर वसलेले आहे आणि हे एक प्राचीन धार्मिक केंद्र आहे.
ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग
ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग हेसुद्धा मध्य प्रदेशातील खंडवा जिल्ह्यात स्थित आहे. हे ज्योतिर्लिंग नर्मदा नदीच्या मध्यभागी एका टापूवर वसलेले आहे. या टापूचा आकार ॐ या अक्षरासारखा आहे म्हणून याला ओंकारेश्वर असे नाव पडले. हे चौथे ज्योतिर्लिंग मानले जाते. येथे ममलेश्वर नावाचे दुसरे लिंग सुद्धा आहे. असे मानले जाते की येथे दर्शन घेतल्याने सर्व प्रकारचे क्लेश नष्ट होतात. नर्मदा नदीचे पाणी अतिशय पवित्र मानले जाते.
केदारनाथ ज्योतिर्लिंग
केदारनाथ ज्योतिर्लिंग उत्तराखंडमधील रुद्रप्रयाग जिल्ह्यात स्थित आहे.हे मंदिर हिमालयात ३,५८३ मीटर उंचीवर आहे. हे पंच केदारांपैकी एक आहे. असे मानले जाते की केदारनाथ मंदिराची स्थापना पांडवांनी केली होती. हे मंदिर फक्त एप्रिल ते नोव्हेंबर दरम्यानच खुले असते. हिवाळ्यात मंदिर बंद असते आणि मूर्ती उखीमठ येथे नेली जाते. येथे दर्शन घेणे अतिशय कठीण असले तरीही लाखो भाविक दरवर्षी येतात.
भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग
भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यात सह्याद्री पर्वतरांगेवर स्थित आहे. हे आठवे ज्योतिर्लिंग मानले जाते. या मंदिराची वास्तू हेमादपंती शैलीत बांधलेली आहे. येथे भीमा नदीचा उगम होतो. या मंदिराशी कुंभकर्णाच्या मुला भीम याची कथा जोडलेली आहे. असे सांगितले जाते की भीमाने येथे तपस्या केली होती आणि शिवांनी प्रसन्न होऊन येथे ज्योतिर्लिंग म्हणून वास केला. येथील निसर्गरम्य वातावरणामुळे भाविकांना शांती मिळते.
विश्वनाथ ज्योतिर्लिंग
विश्वनाथ ज्योतिर्लिंग उत्तर प्रदेशातील वाराणसी येथे स्थित आहे. हे सर्वात प्रसिद्ध ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. या मंदिराचा उल्लेख स्कंद पुराण आणि काशी खंडामध्ये आढळतो. असे मानले जाते की काशी हे शिवजीचे नगर आहे. येथे दर्शन घेतल्याने मोक्ष प्राप्त होतो असे मानले जाते. गंगा नदीच्या किनाऱ्यावर वसलेले हे मंदिर अतिशय भव्य आहे. येथे दररोज हजारो भाविक दर्शनासाठी येतात. काशी विश्वनाथ मंदिर हे हिंदू धर्मातील सर्वात पवित्र स्थळांपैकी एक आहे.
त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग
त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यात त्र्यंबकेश्वर येथे स्थित आहे. हे ज्योतिर्लिंग गोदावरी नदीच्या किनाऱ्यावर वसलेले आहे. येथे गोदावरी नदीचा उगम आहे. या मंदिराची वास्तू अतिशय सुबक आणि सुरेख आहे. येथे तीन लिंगे एकाच ठिकाणी आहेत जी ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांचे प्रतीक आहेत. असे मानले जाते की येथे दर्शन घेतल्याने सर्व इच्छा पूर्ण होतात. येथे प्रति बारा वर्षांनी सिंहस्थ कुंभमेळा भरतो.
वैद्यनाथ ज्योतिर्लिंग
वैद्यनाथ ज्योतिर्लिंग झारखंडमधील देवघर येथेस्थित आहे. याला बाबा धाम असेही म्हणतात. हे एक महत्त्वाचे तीर्थस्थान आहे. या मंदिराशी रावणाची कथा जोडलेली आहे. असे सांगितले जाते की रावणाने शिवलिंग स्वतः लंकेला नेण्याचा प्रयत्न केला पण ते मार्गात येथे स्थापित झाले. येथे दर्शन घेतल्याने सर्व रोग बरे होतात असे मानले जाते. श्रावण महिन्यात येथे लाखो कावड भाविक दर्शनासाठी येतात.
नागेश्वर ज्योतिर्लिंग
नागेश्वर ज्योतिर्लिंग गुजरातमधील दारुकावन येथे स्थित आहे. हे ज्योतिर्लिंग द्वारका शहाजवळ स्थित आहे. या मंदिराचा उल्लेख शिवपुराणामध्ये आढळतो. असे मानले जाते की येथे दर्शन घेतल्याने सर्व प्रकारचे विघ्न नष्ट होतात. हे मंदिर एका सुंदर बागेत वसलेले आहे. येथील शिवलिंग दक्षिणमुखी आहे. येथे एक मोठी शिवमूर्ती सुद्धा आहे जी ८० फूट उंच आहे. येथे दररोज हजारो भाविक दर्शनासाठी येतात.
रामेश्वरम ज्योतिर्लिंग
रामेश्वरम ज्योतिर्लिंग तामिळनाडूमधील रामेश्वरम बेटावर स्थित आहे.हे ज्योतिर्लिंग हिंदू धर्मातील चार धामांपैकी एक आहे. या मंदिराची रचना द्रविड शैलीत आहे. असे मानले जाते की श्रीरामांनी लंकेवर चालून जाण्यापूर्वी येथे शिवलिंगाची स्थापना केली होती. येथे समुद्रकिनाऱ्यावर अनेक विहिरी आहेत ज्यांचे पाणी पवित्र मानले जाते. येथे दर्शन घेतल्याने सर्व पापे नष्ट होतात असे मानले जाते.
घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग
घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग महाराष्ट्रातील औरंगाबाद जिल्ह्यात वेरूळ येथे स्थित आहे. याला घुश्मेश्वर असेही म्हणतात. हे बारावे आणि शेवटचे ज्योतिर्लिंग मानले जाते. या मंदिराजवळच जगप्रसिद्ध अजंठा-वेरूळ लेणी आहेत. या मंदिराची वास्तू लाल दगडांपासून बांधलेली आहे. येथे दर्शन घेतल्याने सर्व कष्ट दूर होतात असे मानले जाते. येथे दररोज हजारो भाविक दर्शनासाठी येतात.
या प्रकारे, ही ज्योतिर्लिंग स्पेशल ट्रेन भाविकांसाठी एक अविस्मरणीय अनुभव घेऊन येणार आहे. यामुळे भाविकांना कमी खर्चात आणि सोयीने सात ज्योतिर्लिंगांचे दर्शन घेता येणार आहे. ही सेवा भारतीय रेल्वेच्या धार्मिक पर्यटनासाठी केलेल्या प्रयत्नांचा एक भाग आहे. भाविकांनी या संधीचा फायदा घेऊन आपले धार्मिक कर्तव्य पार पाडावे अशी अपेक्षा आहे.