प्रधानमंत्री जनधन योजनेला (PMJDY) आता 10 वर्षांपेक्षा अधिक वर्ष पूर्ण झाली आहेत. २०१४ मध्ये सुरू झालेल्या या योजनेद्वारे देशातील कोट्यावधी गरीब आणि वंचित घटकांना बँकिंग सेवेशी जोडण्यात यश मिळाले आहे. भारतीय रिझर्व बँकेच्या (RBI) नियमांनुसार, कोणतेही बँक खाते उघडल्यानंतर दरवर्षी KYC (नो युअर कस्टमर) प्रक्रिया पूर्ण करणे अनिवार्य आहे. जनधन खाते असलेल्या प्रत्येक खातेदारासाठी जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण करणे ही एक अनिवार्य गरज बनली आहे. ३० सप्टेंबर २०२५ ही अखेरची मुदत असल्याने, ही प्रक्रिया पूर्ण केल्याशिवाय खाते बंद होण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. अशा स्थितीत, विविध सरकारी योजनांद्वारे मिळणाऱ्या अनुदानाची रक्कम मिळणं बंद होऊ शकते, म्हणून जनधन खाते eKYC प्रक्रिया लवकरात लवकर पूर्ण करणे अत्यावश्यक ठरले आहे.
जनधन खाते eKYC प्रक्रिया: ओळख आणि महत्त्व
eKYC,म्हणजेच इलेक्ट्रॉनिक नो युअर कस्टमर, ही एक डिजिटल ओळख पडताळणीची पद्धत आहे. जनधन खात्यासाठी, ही प्रक्रिया अधिकृत आधार कार्डाच्या माध्यमातून केली जाते. जनधन खाते हे मूळतः शून्य शिल्लक खाते म्हणून उघडले जाते आणि त्यास ओव्हरड्राफ्ट सारख्या सुविधा उपलब्ध असतात. तथापि, हे सर्व फायदे चालू ठेवण्यासाठी जनधन खाते eKYC प्रक्रिया अवश्य आहे. जुन्या नियमानुसार, २०१४-२०१५ मध्ये उघडण्यात आलेल्या अनेक खात्यांची KYC मुदत संपुष्टात आली आहे. eKYC ही एक सुलभ पद्धत आहे ज्यामध्ये ग्राहकाने बँकेत चकरा करण्याची गरज नाही, तर ऑनलाइन किंवा मोबाइल अॅपद्वारेही ही प्रक्रिया पूर्ण करता येते. म्हणूनच, प्रत्येक खातेदाराने जनधन खाते eKYC प्रक्रिया ला प्राधान्य द्यावे.
eKYC प्रक्रियेचे टप्पे आणि पद्धत
जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण करणे अतिशय सोपे आणि सोयीस्कर आहे. सर्वप्रथम, खातेदाराने आपले आधार कार्ड आणि नोंदणीकृत मोबाइल फोन तयार ठेवावा. यानंतर, जवळच्या बँक शाखेला भेट देऊन eKYC साठी अर्ज करावा. बँक कर्मचाऱ्याच्या मदतीने, आधार कार्डची माहिती आणि बायोमेट्रिक पडताळणी (बोटाचा ठसा किंवा आयरिस स्कॅन) केली जाते. जर बायोमेट्रिक पद्धत अयशस्वी झाली, तर नोंदणीकृत मोबाइल नंबरवर पाठवलेला OTP (वन-टाइम पासवर्ड) टाकून जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण करता येते. ही संपूर्ण प्रक्रिया फक्त काही मिनिटांत पूर्ण होते आणि खाते ताबडतोब ‘पूर्ण KYC’ खाते मध्ये रूपांतरित होते.
eKYC न केल्यास काय होईल?
जर खातेदारांनी ३० सप्टेंबर २०२५ पर्यंत जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण केली नाही, तर त्यांचे खाते ‘स्मॉल अकाउंट’ मध्ये रूपांतरित केले जाऊ शकते. अशा खात्यावर वार्षिक व्यवहाराच्या मर्यादा लागू होतील आणि शेवटी खाते कायमस्वरूपी बंदही होऊ शकते. सर्वात मोठा तोटा म्हणजे, पंतप्रधान जनधन योजनेअंतर्गत मिळणारे सर्व सरकारी अनुदान, सबसिडी आणि विमा लाभ मिळणे बंद होईल. ओव्हरड्राफ्ट सुविधा देखील रद्द होईल. म्हणूनच, कोणत्याही अडचणीत न पडता लगेचच जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण करणे हाच शहाणपणाचा मार्ग आहे.
सरकारी उपक्रम आणि शिबिरे
या महत्त्वाच्या गरजेला ध्यानी घेऊन, देशभरातील सरकारी बँका आता सक्रियपणे काम करत आहेत. १ जुलै २०२४ पासून ते ३० सप्टेंबर २०२५ पर्यंत बँका ग्रामपंचायत पातळीवर विशेष KYC शिबिरे आयोजित करत आहेत. आतापर्यंत एका लाखाहून अधिक ग्रामपंचायतींमध्ये अशी शिबिरे आयोजित करण्यात आली आहेत ज्यामुळे लाखो खातेदार eKYC प्रक्रिया पूर्ण करू शकले आहेत. ही शिबिरे घरोघरी जाऊन किंवा स्थानिक पंचायत ऑफिसमध्ये भरवण्यात येत आहेत, ज्यामुळे ग्रामीण भागातील लोकांसाठी ही प्रक्रिया अधिक सुलभ झाली आहे.
ekyc: लवकर कृती करा
प्रधानमंत्री जनधन योजना ही देशातील आर्थिक समावेशनाचा आधारस्तंभ आहे. या योजनेचा पूर्ण फायदा घेण्यासाठी आणि खाते सक्रिय ठेवण्यासाठी जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण करणे ही काळाची गरज बनली आहे. फक्त काही मिनिटांची ही प्रक्रिया तुमचे भविष्य सुरक्षित करू शकते. तुमच्या जवळच्या बँक शाखेला भेट द्या किंवा तळागाळात भरवल्या जाणाऱ्या KYC शिबिरांमध्ये सहभागी व्हा. लवचिक eKYC पद्धतींचा वापर करून तुमची ओळख पटवून द्या आणि तुमच्या जनधन खात्याचे संरक्षण करा. लवचिकतेसाठी आणि सुरक्षिततेसाठी, जनधन खाते eKYC प्रक्रिया आजच पूर्ण करा.
जनधन खाते eKYC प्रक्रिया: एक परिचय
भारतात आर्थिक समावेशनाच्या दिशेने प्रधानमंत्री जनधन योजना (PMJDY) हा एक मोठा टप्पा ठरला आहे. या योजनेअंतर्गत सुरू झालेले जीरो बॅलन्स सेव्हिंग खाते देशातील लाखो नागरिकांना बँकिंग सेवांच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यात यशस्वी झाले आहे. या खात्यांच्या पूर्ण सक्षमीकरणासाठी जनधन खाते eKYC प्रक्रिया अतिशय महत्त्वाची भूमिका बजावते. ही प्रक्रिया ग्राहकांची ओळख पटवण्याची एक सुलभ, सुरक्षित आणि डिजिटल पद्धत आहे. प्रत्येक जनधन खात्याचा पूर्ण फायदा घेण्यासाठी जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण करणे गरजेचे असते.
eKYC म्हणजे नेमके काय?
eKYC,म्हणजेच ‘इलेक्ट्रॉनिक नो युअर कस्टमर’, ही एक डिजिटल ओळख पडताळणी प्रक्रिया आहे. ही पद्धत ग्राहकाला भौतिकरित्या कागदपत्रे सादर करण्याच्या गरजेविरहित त्याची ओळख आणि पत्ता सिद्ध करण्यास मदत करते. भारतात, eKYC ही प्रक्रिया मुख्यत्वे आधार कार्डावर आधारित असून ती भारतीय विशिष्ट ओळख प्राधिकरण (UIDAI) द्वारे मान्यता प्राप्त आहे. जनधन खात्यासाठी eKYC केल्यामुळे ग्राहकाची वैयक्तिक माहिती सहजपणे आणि अचूकपणे बँकेत दाखल होते. ही प्रक्रिया झपाट्याने आणि कमी त्रासात पूर्ण होते.
जनधन खाते eKYC प्रक्रियेचे टप्पे
जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण करणे अतिशय सोपे आहे आणि ती काही सोप्या चरणांत पूर्ण होते. सर्वप्रथम, ग्राहकाने आपल्या जवळच्या बँकेच्या शाखेत भेट द्यावी. काही निवडक बँका त्यांच्या नेटबँकिंग पोर्टल किंवा मोबाइल अ‍ॅप्लिकेशन द्वारे देखील ऑनलाइन eKYC ची सुविधा पुरवतात. दुसरा महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे वैध आधार कार्ड असणे आवश्यक आहे. जर खाते उघडताना आधार कार्ड लिंक केले गेले नसेल, तर जनधन खाते eKYC प्रक्रिया दरम्यान ते लिंक केले जाते.
पुढचा टप्पा म्हणजे बायोमेट्रिक पडताळणी. बँकेकडे असलेल्या फिंगरप्रिंट स्कॅनर किंवा आयरिस स्कॅनरद्वारे ग्राहकाची बायोमेट्रिक माहिती घेण्यात येते. ही माहिती UIDAI च्या डेटाबेसशी ताबडतोब तुलना करण्यात येते आणि ग्राहकाची ओळख पटवली जाते. जर बायोमेट्रिक स्कॅन अयशस्वी झाले किंवा उपलब्ध नसेल, तर पर्यायी पद्धत म्हणून OTP (वन-टाइम पासवर्ड) पडताळणी वापरली जाऊ शकते. ग्राहकाच्या नोंदणीकृत मोबाइल नंबरवर OTP पाठवला जातो आणि तो अचूक टाकल्यास प्रक्रिया पूर्ण होते.
शेवटच्या टप्प्यात, बँकेकडून दिलेले एक छोटेसे फॉर्म भरून त्यावर सही करावी लागते. या फॉर्ममध्ये आधार क्रमांक आणि इतर आवश्यक तपशील भरावे लागतात. हे सर्व चरण यशस्वीरित्या पूर्ण झाल्यावर, जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण होते आणि खाते ‘पूर्ण KYC खाते’ मध्ये अपग्रेड केले जाते.
eKYC नंतर मिळणारे फायदे
जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण केल्याने ग्राहकास अनेक महत्त्वाचे फायदे मिळतात. सर्वात मोठा फायदा म्हणजे खात्यावरील व्यवहाराच्या मर्यादा संपुष्टात येतात. eKYC न केलेले जनधन खाते ‘स्मॉल अकाउंट’ म्हणून ओळखले जाते आणि अशा खात्यावर वार्षिक व्यवहारासाठी कमी मर्यादा लागू असते. पूर्ण KYC झालेल्या खात्यावर अशा कोणत्याही मर्यादा उरत नाहीत.
याशिवाय, सरकारी योजनांतर्गत मिळणारे सर्व अनुदान आणि सबसिडी थेट या खात्यात प्राप्त होते. पूर्ण KYC असलेल्या खात्यास ओव्हरड्राफ्ट सुविधा (रु. दहा हजारपर्यंत) चा फायदा मिळू शकतो. रुपे डेबिट कार्ड आणि अपघात विम्याचे संरक्षण सुरू राहते. तसेच, पंतप्रधान सुरक्षा बीमा योजना, जीवन ज्योती बीमा योजना सारख्या वित्तीय समावेशन योजनांना सहजपणे जोडले जाऊ शकते. अशा प्रकारे, जनधन खाते eKYC प्रक्रिया पूर्ण केल्याने ग्राहकास संपूर्ण बँकिंग सेवांचा लाभ मिळवणे शक्य होते.
eKYC साठी आवश्यक कागदपत्रे
जनधन खात्यासाठी eKYC करण्यासाठी फारशी कागदपत्रे लागत नाहीत. सर्वात महत्त्वाचे आणि अनिवार्य कागदपत्र म्हणजे मूळ आधार कार्ड. आधार कार्डावरील तपशील UIDAI च्या डेटाबेसशी जुळले पाहिजेत. दुसरी आवश्यक गोष्ट म्हणजे ग्राहकाचा मोबाइल नंबर आधाराशी नोंदणीकृत असणे आवश्यक आहे. कारण OTP पडताळणीसाठी हा नंबर वापरला जातो. काही बँका अतिरिक्त खात्री म्हणून पासपोर्ट साईजच्या फोटोची मागणी करू शकतात. म्हणून, जनधन खाते eKYC प्रक्रिया साठी जाण्यापूर्वी आधार कार्ड आणि नोंदणीकृत मोबाइल फोन नक्की घेऊन जावा.
eKYC प्रक्रियेसंदर्भात महत्त्वाचे सूचना
जनधन खाते eKYC प्रक्रिया करताना काही गोष्टी लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे. सर्वप्रथम, जर आपले आधार कार्ड आधीच बँक खात्याशी लिंक केले असेल, तर eKYC प्रक्रिया अधिक सहज आणि द्रुतगतीने पूर्ण होते. दुसरे अतिशय महत्त्वाचे म्हणजे, eKYC न केल्यास खाते ‘स्मॉल अकाउंट’ राहते आणि बँकिंग नियमांनुसार, असे खाते एका वर्षानंतर बंद केले जाऊ शकते. त्यामुळे वेळेत eKYC पूर्ण करणे खूप गरजेचे आहे. तिसरे, ही प्रक्रिया पूर्णपणे मोफत आहे. बँकेकडून यासाठी कोणतेही शुल्क आकारले जात नाही. जर कोणी शुल्क मागितले तर ते ताबडतोब बँक प्रशासनास कळवावे.
समस्यांचे निराकरण आणि शेवटचे शब्द
काहीवेळा जनधन खाते eKYC प्रक्रिया दरम्यान तांत्रिक अडचणी येऊ शकतात, जसे की बायोमेट्रिक स्कॅन अयशस्वी होणे किंवा OTP प्राप्त न होणे. अशा वेळी बँक कर्मचाऱ्यांच्या मदतीने पर्यायी पद्धत निवडता येते. बायोमेट्रिक अयशस्वी झाल्यास, OTP पद्धत वापरली जाऊ शकते. मोबाइल नंबर अचूक नोंदणीकृत नसल्यास, तो आधाराशी दुरुस्त करावा लागेल. शेवटी, प्रधानमंत्री जनधन योजनेचा खरा उद्देश साध्य करण्यासाठी जनधन खाते eKYC प्रक्रिया ही एक अत्यावश्यक कडी आहे. ही प्रक्रिया पूर्ण केल्यानेच देशातील प्रत्येक नागरिक आर्थिकदृष्ट्या सक्षम आणि सुरक्षित बनू शकतो. म्हणून, ज्यांनी अद्याप eKYC पूर्ण केले नाही, त्यांनी ताबडतोब आपल्या जवळच्या बँक शाखेला भेट द्यावी आणि आपले खाते पूर्ण KYC मध्ये अपग्रेड करावे.